Bok: Feit

Bokhylla mi lokker aldri så sterkt som når eg har andre ting eg berre må gjere. For ei tid tilbake skulle eg ta ein liten pause frå norskstilrettinga. Bare ein 10-minutter. Og i staden for å fortsette på ei av dei fire bøkene eg held på med, byrja eg kikke litt i Kristian Fjellangers "Feit. Mitt liv som tjukkas". La meg ned på sofaen. Skulle jo bare bla litt i boka... Då boka var utlese halvannen tima seinare forstod eg ikkje heilt kor tida var blitt av. Eg var framleis i det litt vonde hjørnet på den kalde sofaen, og framleis spelte Casa Maurilo på repeat frå maskinen i eine hjørnet av stova. Men boka i armane mine var utlese, og der fine dagslyset som hadde vore på utsida av stoveglasa var blitt betrakteleg mørkare. Dei ti minutta var mangedobla. 

 

(Biletet har eg frimodig stole frå forlaget Manifest sine nettsider)

Eg drister meg til å påstå at Kristian Fjellanger har skrive ei av dei viktigaste sakprosabøkene i Noreg på denne sida av 2000. Han skriv om tema som har vore lite diskutert: menn og kropp, fedmedebatten sett med dei overvektiges eigne auger og samanhengen mellom sjølvbilete og utsjånad, og han gjer det på ein måte som gjer at ein kjenner på eit stort kjensleregister medan ein les. Han er ekkelt sjølvkritisk mot sin eigen (gamle) kropp, han er hysterisk morosam, har ein sterk samfunnsbrodd og tvinger fram tårene i augekroken - og alt i same setning. "Feit" er ei blanding av ei slags oppsummerande dagbok, intervju med samfunnstoppar og samling av brevvekslinger, og alt med eit sjarmerande, tildels lattermildt gravalvor.

Då eg lukka att boka var det med ei god-vond kjensle. God, fordi han skildrer korleis han gjekk ned i vekt (i all hemmeligheit) på ein morosam måte. Vond, fordi han skildrer sitt eige sjølvbilete og sine eigne førestillinger på ein måte som er så sjølvkritisk at det riv i augene.

Eg skal ikkje skryte på meg å kjenne Kristian. Men vi har nå svinsa rundt i dei same krinsane, så eg har møtt han ved fleire høve. Eg er ein av dei som ikkje forstod at det var same karen som stod framfor meg då eg traff han att i "halv" utgåve (men til mitt forsvar: han hadde ein annan organisasjonshatt på då eg traff han den "nye" utgåven for første gong...). Og det slo meg brått etter å ha lese ut boka at det eg hugser aller best frå dei første gongene eg traff han (medan han altså var 140 kilo), var at eg og ein kompis diskuterte kor sjarmerande og kjekk han var. Det sa vi sjølvsagt aldri til han, vi kjende han jo ikkje. Når det heile slo meg så sterkt, er det fordi han i boka skildrer korleis han såg seg sjølv. Som ein tjukkas med mindre verdi, og som ein utsjånadsmessig lite kjekk fyr. Biletet hans av korleis han trudde verda såg på han, gjer vondt til hjarterota, og eg lurer på om det kunne ha endra noko som helst om vi hadde sagt det vi meinte. Skjønt, ut frå kva han skriv, er eg ikkje sikker på om han hadde trudd oss.


Boka er god, men særs utfordrande. Eg ler, græt litt, smiler, nikker samtykkande og blir inspirert når det passer seg. Men herregud, så godt eg har av det. Av å røskes ut av komfortsona på den måten Kristian Fjellanger klarer å gjere. Boka burde vere eit must for alle som jobber i sportsbutikk. Og for alle som driv eit treningssenter. Og for alle som nokon gong har uttalt seg om spisevanar. Og for alle som nokon gong har prata bak ryggen på nokon med høgare BMI enn dei sjølv. Og for alle andre, eigentleg.

Bok: En norsk spion

Før eg skriv noko meir, bør eg seie at eg har fått boka eg nå skal skrive nokre liner om heilt gratis. Aschehoug sende meg eit lesereksemplar, og vonar at eg ville finne boka så interessant at eg gadd å bruke tid og plass på å skrive om ho. Dette seier eg sjølvsagt fordi at du, som eit opplyst menneske, fortener å vite om det. Forlaget dikterer ikkje kva eg meiner om boka, akkurat.

I krim - og spionsjangeren forventer eg alltid eit plott like føreseieleg som ei hollywoodsk romantisk komedie. Og til liks med når eg benker meg ned for å sjå hollywoodsk romantisk komedie, er det for å bli underholdt og for å få det eg forventer, at eg blar opp ein krim. Eg tek for gitt at eg halvvegs i teksten kan tippe meg til hovudplottet, og eg skal innrømme at eg blir litt småirritert om det mot formodning skulle vere slik at forfattaren tek nokre oppskriftsmessige vriar. Såleis burde eg vore litt sur på Aslak Nore, men eg får det ikkje til. Til det var boka rett og slett for god.

"En norsk spion" er fortellinga om dei som ikkje finst.  Om etterretningsoffiserane som offisielt ikkje finst, og som såleis ikkje kan rekne med å få oppbacking frå heimlandet om noko går gale. Eit slikt lag er i det boka tek til ein tur innom Dubai for å hente ein iransk offiser som vil bytte informasjon om ein planlagt aksjon mot norske interesser i Afghanistan mot opphold for seg og sin familie i Noreg. Dei får dei informasjonane dei er på jakt etter, men før dei får frakta mannen og familien i sikkerheit, skjer det som ikkje skulle skje: mannen blir funne drepen på hotellrommet på det "trygge" hotellet sitt. To av dei norske etterretningsoffiserane kjem først til åstaden, og dei rekner med at dei blir skulda for drapet. I von om å kunne bidra til å stoppe aksjonen, kaster dei seg på flyet til Kabul - trass i strenge ordre om å bli i Dubai. Det blir starten på ei lang og farefull ferd gjennom ørken, Talibanrørsle, opprør, fjellmassiv, doplanging og støvete gater. På kryss og tvers gjennom Afghanistan. Med eitt mål for auget: å sikre norske interesser - å forhindre ein aksjon. Dei resterande i teamet kjem etter, og har rett og slett bare måtte erkjenne at åstaden er flytta som følge av at spionane ikkje følger ordre.

Boka skildres gjennom auga til Petter Wessel. Ein norsk etterretningsoffiser som går undercover som journalist, og som på ulike vis prøver å leve opp til namnet sitt. Makkeren hans, Kåre Svalastoga (også han har namnet til ein kjend person, utan at eg skal påstå at det er medvite frå Nores side), gir seg ut for å vere fotograf. Saman skriv dei ei bok om landet, og om nokon spør, kan dei jamvel syne fram ei bok på norsk der smussomslaget (men ikkje sjølve boka) kan bevise at dei har arbeidd med likande prosjekt tidlegare. Men kan dei stole på kvarandre? På sine sjefar? På sine informantar? På seg sjølv?

Nore har skrive ei bok som ikkje berre er ei god spionhistorie, ho er òg ein sterk innanrikspolitisk kritikk. For kor demokratisk ynskjer eigentleg Noreg at Afghanistan skal bli? Kva er målet med den norske tilstadesveringa i Afghanistan?  Og korleis kan det ha seg at det er den delen av landet som Noreg kontrollerer som er den einaste relativt fredelege av dei regionane utanlandske styresmakter han intervenert i/okkupert?

Hadde eg vore Nores redaktør, hadde han fått melding om å plassere eit stort raudt kryss over den einaste sexscenen i boka - relasjonen mellom dei det gjeld var mykje meir spanande mens det berre var eit ant begjær.. Men om DET er det einaste negative ein har å seie om ei bok, ja, då kan ein jammen ikkje klage!

Og sidan julemarsipan, julebrus, kakemenn og julehefter allereie er å finne i butikkane, er det fristande å komme med ein spådom: er du glad i krim, skal du smile breitt når du ser denne ligge under eit juletre nær deg. Eller du kan spinge til butikken før den tid og sørge for at ditt ferdiglese eksemplar kan lesast av andre når første juledagen for alvor blir langdryg...

Faderen. Far? Djiiiises! (Ei bokmålsk erkjenning)

Eg har skrive nynorsk i 11 år, sånn til kvardags. Eg tenker sjeldan over at eg gjer det, sjølv om eg veit at eg er meir medviten skriftsspråket mitt no enn det eg var då eg skreiv bokmål til kvardags. Det er ikkje fordi eg er så medviten korleis eg skriv. Eg var mykje flinkare til å passe på både presensformer og endingar då eg lærte meg å meistre språket enn det eg er nå - då gadd eg jo kontrollere kvart eit ord. Nå kontrollerer eg kvart jubelår og tek skrivinga på autopilot. Med vekslande endings-hell. For å seie det litt flåsete: eg kan bøyingsreglane, eg bruker dei bare ikkje alltid.Men det var ikkje mi manglande rettskriving som var grunnen til kriblinga i bloggefingrane mine. Det var erfaringa og erkjenninga eg gjorde her om dagen. Eg ER ikkje fullt ut nynorsking. Det er framleis ein del av meg som er bokmålsbrukar. 

Eg har ikkje eit religiøst språk på nynorsk.

Eg bidreg sterkt til den statistikken som fortel at store delar av medlemsmassen i Den norske kyrkja ikkje er kyrkja på ein vanleg søndag. Rett nok stikk eg innom litt oftare enn gjennomsnittet. Gode vener i kyrkjelege stillingar og ei tante i det listaske nabohuset som sit i eit sokneråd bidreg godt til slikt. (Sist eg var i kyrkja var det eigentleg aller mest for å studere den fantastiske fest- altertavla som heng i Vanse, for å vere heilt ærleg). Men nesten uansett kva for ein kyrkjebenk eg har fått tresmak i fua av å sitte på, har kyrkjespråket vore bokmål. Og då eg for nokre dagar sidan skulle undervise om korleis kristendommen si oppfatning av treeininga er, måtte eg rett og slett erkjenne at mitt religiøse språk (i den grad eg kan seiast å ha det) er bokmål. Faderen, sønnen og den hellige ånd. Skaperen, frelseren og livgiveren.

Ein Kristusfigur av eit slag som også harmonerer dårleg med mitt religiøse språk, men som eg tykkjer er veldig fin. Traff han i Mtwara, Tanzania, der han vaktar i ganga på anlegget til eit luthersk senter som vi hadde samling på då eg var der.

 

"Faderen? Far? Faren? Djiiiiises!". Slik trur eg røysta inni meg ropte medan eg rota fram forsøk på forklaringar. At læreboka eg har er på bokmål, gjorde ikkje saka betre. Så eg enda opp med å skrive bokmål på tavla den timen. Greitt å sørge for at bokmålselevane faktisk også får møte språket sitt, sjølv om dei utgjer minoriteten.

Men det heile kom eigentleg av at eg var språklaus. Eg hugsa vagt noko om Anden. (Det lo vi av ein heil kveld på konfirmasjonsleir på Hovden. Vi blei pålagt å stikke innom kapellet ein kveld, og der var gudstenesta på nynorsk. Vi kniste skikkeleg då presten sa noko om at "anden kom over dei"). Sønnen = Sonen. Så det var ikkje det vanskelege. Men denne faderen?!

Eg gjekk i bokmål-til-nynorskfella. Eg antok at det var vanskelegare enn det var. For dei fleste nynorsk-brukande kristne heiter denne delen av treeininga faktisk Faderen. I moderne nynorskomsetjing (2011-utgåva) heiter det Far. "Vår Far i himmelen. Lat namnet ditt helgast...". (Som for så vidt er det same som det heiter på moderne bokmål (2011-utgåva). "Vår Far i himmelen! La navnet ditt helliges.". No more Fader og helligholding.) Men eg kjenner at eg nok har ein veg att før "Og lat oss ikkje koma i freisting,  men frels oss frå det vonde" blir eit språk som kjennes som "mitt"..

Du veit du har postkortdilla når...

...dette er motivet på putene i sofaen..

...dette er forkle og grytekluter tilgjengeleg...

..og dette bildet, som står i bokhylla, har din gamle adresse bakpå.

Heia postcrossing, seier eg berre. 

Bok: Nærmere høst

Før eg skriv noko meir, bør eg seie at eg har fått boka eg nå skal skrive nokre liner om heilt gratis. Aschehoug sende meg eit lesereksemplar, og vonar at eg ville finne boka så interessant at eg gadd å bruke tid og plass på å skrive om ho. Dette seier eg sjølvsagt fordi at du, som eit opplyst menneske, fortener å vite om det. Forlaget dikterer ikkje kva eg meiner om boka, akkurat. 

For ei veke sidan kom det ein epost i innboksen min. Vil du lese denne boka, spurte han, og presenterte teksten frå vaskeseddelen til debutanten Marianne Kaurin si bok "Nærmere høst":  "I en bygård på Grünerløkka sitter Sonja og venter på søsteren Ilse. Hun skule ha vært hjemme for lenge siden. Ute faller årets første snø. Plutselig banker det på døren. Utenfor står tre politimenn. Året er 1942. "Nærmere høst" er en roman om å håpe og om å miste - om små tilfeldigheter og store drømmer."

Kanskje var det fordi eg fekk eposten medan eg sat og redigerte ei oversikt over bøker om krig og konflikt som var egna til 9.-klassingar, kanskje var det teksten i seg sjølv. Men teksten greip meg så sterkt at eg kjende at denne boka var ei eg bare MÅTTE lese. Boka kom på torsdag. Helga blei tilbrakt på kurs. Men merkeleg nok var boka ferdiglese før eg var heime på søndag. Og boka greip meg like godt som førehandsomtalen.

Det finst bøker som klarer å formidle det såre og det vare på måter som gjer at ein faktisk kjenner seg som eit litt betre og meir opplyst menneske etter å ha lese dei, sjølv om historia som blir skildra er grusom. Ungdomsboka "Nærmere høst" er ei slik bok.

Historia går føre seg hausten og vinteren 1942. I Biermanns gate 10 på Grünerløkka i Oslo bur familien Stern. Tre døtre, ein skredderfar og ei heimeverande mor. I naboleiligheita bur Hermann Rød, som har invitert med seg den mellomste Stern-datra (ho med dei pene øyrene) på kino i det historia tek til. 

Sjølv om krigen herjar og legg begrensingar på kvardagen, lev familien Stern og dei andre i bygården på Grünerløkka tilsynelatande normalt. Rett nok er far i huset på jobb i familiebedrifta ein time før døtrene. Rett nok jobber eldstejenta mykje overtid. Men kvardagen fortsett, sjølv om restriksjonene også er der. Og med kvardagen følger også draumen om korleis ting kunne ha vore - anten det inneber eit brot med dei vante rutinene, eit romantisk svermeri eller berre ein draum om å tørre å flykte.

Eg sit, som lesar med nokonlunde grei kjennskap til kva som fann stad under krigen, og aner kva som vil skje med familien. Eg skjønner fort kva naboen driv med. Men Kaurins fortellarstemme er medviten naiv, og like uviten om kva som er i ferd med å skje som det hovudpersonane er. Og det funker. Eg har lyst til å skrike til hovudpersonane, be dei rømme, be dei ta grep. For eg, lesaren i 2012, veit jo kva som skjedde i 1942, og eg skjønner derfor kva det er som er i ferd med å skje. Men viktigast av alt er kanskje at Kaurin får meg til å forstå kvifor det komplett uforståelege faktisk skjer.

Det er to historier frå boka eg ikkje får ut av hjernen. Den første er historia om kva som skjer i etterkant av den forferdelege morgonen i 1942 då Sonja, lillesøstra og mora blir arresterte (og Ilse ikkje er råd å finne). Og det andre er historia om kvifor naboen deira, den trivelege drosjesjåføren, vel å gjere det utilgjevelege, sjølv om han aner kva grusomheiter han er med på. Kaurin skildrar hovudpersonane på ein god måte, og fordi alle historiene blir fortalde i lys av det øyeblikket der handlinga finn stad (og ikkje i lys av den framtida me som lesarar kjenner), klarar ho å skildre eit særs vanskeleg tema utan å bli oversentimental. Denne boka får nok ingen nobelprisnominasjon, men ho klarer noko viktigare: å forklare kvifor nokre menneske valde å risikere liva sine for å hjelpe vilt framande, å forklare korleis snille menneske kunne finne på å begå den verste uretten mot menneske dei kjende, å vise kvifor ikkje alle jødar flykta frå det okkuperte Noreg medan dei framleis hadde sjansen.

Av og til er det lurt å legge ut på langtur på ski utan å ha med kart og kompass, forresten. For om tilfeldigheitene vil det slik, kan det bli eit spørsmål om liv og død.

 ---
Oppdatert, åtte dagar seinare, og med boka framleis kvernande i hovudet (for så god er ho, altså!). Det er fristande å legge til som ellikken: Vær så snill, les boken. Den gjør så vondt, men den er også så vakker at du aldri ville vært den foruten. Akkurat som kjærligheten.