Bok: Mamma er en countrysang

Denne hausten har eg vore i eit forhold som Facebook ville kategorisert som "complicated". Den andre delen av forholdet er Cathrine Evelids "Mamma er en countrysang". Boka kom postboren frå Aschehoug (i von om at eg ville lese ho ut og melde ho). Eg har lese litt og lagt boka frå meg fordi eg og boka liksom ikkje forstår kvarandre. Men så går det ei stund, så kjenner eg at boka har noko som gjer ho verd å vende tilbake til. Noko dreg meg tilbake, heilt til eg går lei igjen. Så er det pause og på'an igjen. Som eit slikt forhold du ikkje vil vere i, men heller ikkje gje slipp på.

Men nå er det slutt. I utgangspunktet, i alle fall. Siste ord er lese, og figurane frå Havnegata i Stavanger har spelt sin siste countrysong for meg. Skjønt, har dei det? Fakta: hovudpersonane fortset å kverne i bakhovudet mitt.

Eg veit ikkje kva det er som gjer at eg krangler sånn med boka. Eg kan ikkje seie om det er handlinga, språket eller fortellerstilen. Tilsvarande veit eg ikkje heilt kva som driv meg tilbake til ho igjen. Men det er noko der...

Evelids debutroman handlar om Gry, Terje og Stig. Gry vaks opp i eit pietistisk miljø på Sør-Jæren, men har brote ut av det. Men ho strevar med å finne sin plass i familien, og i livet. Draumen er å bli oppdaga, bli kjent. Terje er sambuaren hennar, countryelskar og nordsjødykkar. Han er i sambuaren og sonen sitt bilete mannen med stor M. Dumdristigheita hans gjer at han ikkje alltid kan vere det. Stig, sonen, elsker foreldra sine utan atterhald, og blir drive inn i ei vaksenverd han ikkje heilt forstår.

Evelid har vald å skildre verda gjennom auga til Stig. Og mykje av det Stig ser og høyrer, er ting han ikkje sjølv forstår eller evner å pusle saman til eit bilete. Heldigvis, får ein nesten seie. For den vaksenverda Stig tek del i, inneheld mykje ein liten gut ikkje skal kunne forstå.

Eg trur at noko av grunnen til mitt elsk-hat-forhold til denne boka, er at eg blir frustrert over alt det den stakkars Stig må sette i system sjølv. For under den ganske perfekte overflata er det tidvis råte. Sambuarparet slit, både seg imellom og kvar for seg, og Stig aner dette, men forstår det (naturleg nok) ikkje. Guten må stadig vere med mor på jobb på den lokale kafeen. Kvinnene på kjøkkenet har utvikla eit ganske direkte språk, og problemet er at Stig nå forstår ein del meir enn dei nok skjønner at han gjer.

Stig har ein velutvikla fantasi, og i møte med foreldras stundom manglande forståing for kva som egner seg for barn og ikkje, bidreg dei delane av voksenverda som han ikkje forstår til å gjere verda enda skumlare enn ho burde vore. Fakta: Star Tour er ein skummel plass. Antakeleg er det eit monster der, for på bileta er det fine strender, store basseng - og ingen folk. (Kven sender frivillig foreldra sine der?)

Eg har vore så frustrert over dette universet at eg har hatt lyst til å kaste boka i veggen - for sekunder seinare å ville gjere det godt igjen gjennom å stryke boka forsiktig langs bokryggen. Eg har aldri opplevd noko liknande. Men eg trur, innerst inne, at det er eit godt teikn. 

Då eg hadde lese siste setninga i boka, stirra eg apatisk på den kvite sistesida i eit minutt. Var det ikkje meir? Var det slutt nå?! DET er eit særs godt teikn, for den som måtte lure.

Er du ute i siste liten med ein julepresang til ein lesehest, er det bare å smile pent og seie at du vil ha "Mamma er en countrysang". Skulle mottakaren havne i eit tilsvarande av-og-på-forhold til boka som eg har hatt, har vedkommande heilt sikkert bare godt av det. Og ei god leseoppleving har vi jo alltid godt av.

Bok: Feit

Bokhylla mi lokker aldri så sterkt som når eg har andre ting eg berre må gjere. For ei tid tilbake skulle eg ta ein liten pause frå norskstilrettinga. Bare ein 10-minutter. Og i staden for å fortsette på ei av dei fire bøkene eg held på med, byrja eg kikke litt i Kristian Fjellangers "Feit. Mitt liv som tjukkas". La meg ned på sofaen. Skulle jo bare bla litt i boka... Då boka var utlese halvannen tima seinare forstod eg ikkje heilt kor tida var blitt av. Eg var framleis i det litt vonde hjørnet på den kalde sofaen, og framleis spelte Casa Maurilo på repeat frå maskinen i eine hjørnet av stova. Men boka i armane mine var utlese, og der fine dagslyset som hadde vore på utsida av stoveglasa var blitt betrakteleg mørkare. Dei ti minutta var mangedobla. 

 

(Biletet har eg frimodig stole frå forlaget Manifest sine nettsider)

Eg drister meg til å påstå at Kristian Fjellanger har skrive ei av dei viktigaste sakprosabøkene i Noreg på denne sida av 2000. Han skriv om tema som har vore lite diskutert: menn og kropp, fedmedebatten sett med dei overvektiges eigne auger og samanhengen mellom sjølvbilete og utsjånad, og han gjer det på ein måte som gjer at ein kjenner på eit stort kjensleregister medan ein les. Han er ekkelt sjølvkritisk mot sin eigen (gamle) kropp, han er hysterisk morosam, har ein sterk samfunnsbrodd og tvinger fram tårene i augekroken - og alt i same setning. "Feit" er ei blanding av ei slags oppsummerande dagbok, intervju med samfunnstoppar og samling av brevvekslinger, og alt med eit sjarmerande, tildels lattermildt gravalvor.

Då eg lukka att boka var det med ei god-vond kjensle. God, fordi han skildrer korleis han gjekk ned i vekt (i all hemmeligheit) på ein morosam måte. Vond, fordi han skildrer sitt eige sjølvbilete og sine eigne førestillinger på ein måte som er så sjølvkritisk at det riv i augene.

Eg skal ikkje skryte på meg å kjenne Kristian. Men vi har nå svinsa rundt i dei same krinsane, så eg har møtt han ved fleire høve. Eg er ein av dei som ikkje forstod at det var same karen som stod framfor meg då eg traff han att i "halv" utgåve (men til mitt forsvar: han hadde ein annan organisasjonshatt på då eg traff han den "nye" utgåven for første gong...). Og det slo meg brått etter å ha lese ut boka at det eg hugser aller best frå dei første gongene eg traff han (medan han altså var 140 kilo), var at eg og ein kompis diskuterte kor sjarmerande og kjekk han var. Det sa vi sjølvsagt aldri til han, vi kjende han jo ikkje. Når det heile slo meg så sterkt, er det fordi han i boka skildrer korleis han såg seg sjølv. Som ein tjukkas med mindre verdi, og som ein utsjånadsmessig lite kjekk fyr. Biletet hans av korleis han trudde verda såg på han, gjer vondt til hjarterota, og eg lurer på om det kunne ha endra noko som helst om vi hadde sagt det vi meinte. Skjønt, ut frå kva han skriv, er eg ikkje sikker på om han hadde trudd oss.


Boka er god, men særs utfordrande. Eg ler, græt litt, smiler, nikker samtykkande og blir inspirert når det passer seg. Men herregud, så godt eg har av det. Av å røskes ut av komfortsona på den måten Kristian Fjellanger klarer å gjere. Boka burde vere eit must for alle som jobber i sportsbutikk. Og for alle som driv eit treningssenter. Og for alle som nokon gong har uttalt seg om spisevanar. Og for alle som nokon gong har prata bak ryggen på nokon med høgare BMI enn dei sjølv. Og for alle andre, eigentleg.

Bok: En norsk spion

Før eg skriv noko meir, bør eg seie at eg har fått boka eg nå skal skrive nokre liner om heilt gratis. Aschehoug sende meg eit lesereksemplar, og vonar at eg ville finne boka så interessant at eg gadd å bruke tid og plass på å skrive om ho. Dette seier eg sjølvsagt fordi at du, som eit opplyst menneske, fortener å vite om det. Forlaget dikterer ikkje kva eg meiner om boka, akkurat.

I krim - og spionsjangeren forventer eg alltid eit plott like føreseieleg som ei hollywoodsk romantisk komedie. Og til liks med når eg benker meg ned for å sjå hollywoodsk romantisk komedie, er det for å bli underholdt og for å få det eg forventer, at eg blar opp ein krim. Eg tek for gitt at eg halvvegs i teksten kan tippe meg til hovudplottet, og eg skal innrømme at eg blir litt småirritert om det mot formodning skulle vere slik at forfattaren tek nokre oppskriftsmessige vriar. Såleis burde eg vore litt sur på Aslak Nore, men eg får det ikkje til. Til det var boka rett og slett for god.

"En norsk spion" er fortellinga om dei som ikkje finst.  Om etterretningsoffiserane som offisielt ikkje finst, og som såleis ikkje kan rekne med å få oppbacking frå heimlandet om noko går gale. Eit slikt lag er i det boka tek til ein tur innom Dubai for å hente ein iransk offiser som vil bytte informasjon om ein planlagt aksjon mot norske interesser i Afghanistan mot opphold for seg og sin familie i Noreg. Dei får dei informasjonane dei er på jakt etter, men før dei får frakta mannen og familien i sikkerheit, skjer det som ikkje skulle skje: mannen blir funne drepen på hotellrommet på det "trygge" hotellet sitt. To av dei norske etterretningsoffiserane kjem først til åstaden, og dei rekner med at dei blir skulda for drapet. I von om å kunne bidra til å stoppe aksjonen, kaster dei seg på flyet til Kabul - trass i strenge ordre om å bli i Dubai. Det blir starten på ei lang og farefull ferd gjennom ørken, Talibanrørsle, opprør, fjellmassiv, doplanging og støvete gater. På kryss og tvers gjennom Afghanistan. Med eitt mål for auget: å sikre norske interesser - å forhindre ein aksjon. Dei resterande i teamet kjem etter, og har rett og slett bare måtte erkjenne at åstaden er flytta som følge av at spionane ikkje følger ordre.

Boka skildres gjennom auga til Petter Wessel. Ein norsk etterretningsoffiser som går undercover som journalist, og som på ulike vis prøver å leve opp til namnet sitt. Makkeren hans, Kåre Svalastoga (også han har namnet til ein kjend person, utan at eg skal påstå at det er medvite frå Nores side), gir seg ut for å vere fotograf. Saman skriv dei ei bok om landet, og om nokon spør, kan dei jamvel syne fram ei bok på norsk der smussomslaget (men ikkje sjølve boka) kan bevise at dei har arbeidd med likande prosjekt tidlegare. Men kan dei stole på kvarandre? På sine sjefar? På sine informantar? På seg sjølv?

Nore har skrive ei bok som ikkje berre er ei god spionhistorie, ho er òg ein sterk innanrikspolitisk kritikk. For kor demokratisk ynskjer eigentleg Noreg at Afghanistan skal bli? Kva er målet med den norske tilstadesveringa i Afghanistan?  Og korleis kan det ha seg at det er den delen av landet som Noreg kontrollerer som er den einaste relativt fredelege av dei regionane utanlandske styresmakter han intervenert i/okkupert?

Hadde eg vore Nores redaktør, hadde han fått melding om å plassere eit stort raudt kryss over den einaste sexscenen i boka - relasjonen mellom dei det gjeld var mykje meir spanande mens det berre var eit ant begjær.. Men om DET er det einaste negative ein har å seie om ei bok, ja, då kan ein jammen ikkje klage!

Og sidan julemarsipan, julebrus, kakemenn og julehefter allereie er å finne i butikkane, er det fristande å komme med ein spådom: er du glad i krim, skal du smile breitt når du ser denne ligge under eit juletre nær deg. Eller du kan spinge til butikken før den tid og sørge for at ditt ferdiglese eksemplar kan lesast av andre når første juledagen for alvor blir langdryg...

Faderen. Far? Djiiiises! (Ei bokmålsk erkjenning)

Eg har skrive nynorsk i 11 år, sånn til kvardags. Eg tenker sjeldan over at eg gjer det, sjølv om eg veit at eg er meir medviten skriftsspråket mitt no enn det eg var då eg skreiv bokmål til kvardags. Det er ikkje fordi eg er så medviten korleis eg skriv. Eg var mykje flinkare til å passe på både presensformer og endingar då eg lærte meg å meistre språket enn det eg er nå - då gadd eg jo kontrollere kvart eit ord. Nå kontrollerer eg kvart jubelår og tek skrivinga på autopilot. Med vekslande endings-hell. For å seie det litt flåsete: eg kan bøyingsreglane, eg bruker dei bare ikkje alltid.Men det var ikkje mi manglande rettskriving som var grunnen til kriblinga i bloggefingrane mine. Det var erfaringa og erkjenninga eg gjorde her om dagen. Eg ER ikkje fullt ut nynorsking. Det er framleis ein del av meg som er bokmålsbrukar. 

Eg har ikkje eit religiøst språk på nynorsk.

Eg bidreg sterkt til den statistikken som fortel at store delar av medlemsmassen i Den norske kyrkja ikkje er kyrkja på ein vanleg søndag. Rett nok stikk eg innom litt oftare enn gjennomsnittet. Gode vener i kyrkjelege stillingar og ei tante i det listaske nabohuset som sit i eit sokneråd bidreg godt til slikt. (Sist eg var i kyrkja var det eigentleg aller mest for å studere den fantastiske fest- altertavla som heng i Vanse, for å vere heilt ærleg). Men nesten uansett kva for ein kyrkjebenk eg har fått tresmak i fua av å sitte på, har kyrkjespråket vore bokmål. Og då eg for nokre dagar sidan skulle undervise om korleis kristendommen si oppfatning av treeininga er, måtte eg rett og slett erkjenne at mitt religiøse språk (i den grad eg kan seiast å ha det) er bokmål. Faderen, sønnen og den hellige ånd. Skaperen, frelseren og livgiveren.

Ein Kristusfigur av eit slag som også harmonerer dårleg med mitt religiøse språk, men som eg tykkjer er veldig fin. Traff han i Mtwara, Tanzania, der han vaktar i ganga på anlegget til eit luthersk senter som vi hadde samling på då eg var der.

 

"Faderen? Far? Faren? Djiiiiises!". Slik trur eg røysta inni meg ropte medan eg rota fram forsøk på forklaringar. At læreboka eg har er på bokmål, gjorde ikkje saka betre. Så eg enda opp med å skrive bokmål på tavla den timen. Greitt å sørge for at bokmålselevane faktisk også får møte språket sitt, sjølv om dei utgjer minoriteten.

Men det heile kom eigentleg av at eg var språklaus. Eg hugsa vagt noko om Anden. (Det lo vi av ein heil kveld på konfirmasjonsleir på Hovden. Vi blei pålagt å stikke innom kapellet ein kveld, og der var gudstenesta på nynorsk. Vi kniste skikkeleg då presten sa noko om at "anden kom over dei"). Sønnen = Sonen. Så det var ikkje det vanskelege. Men denne faderen?!

Eg gjekk i bokmål-til-nynorskfella. Eg antok at det var vanskelegare enn det var. For dei fleste nynorsk-brukande kristne heiter denne delen av treeininga faktisk Faderen. I moderne nynorskomsetjing (2011-utgåva) heiter det Far. "Vår Far i himmelen. Lat namnet ditt helgast...". (Som for så vidt er det same som det heiter på moderne bokmål (2011-utgåva). "Vår Far i himmelen! La navnet ditt helliges.". No more Fader og helligholding.) Men eg kjenner at eg nok har ein veg att før "Og lat oss ikkje koma i freisting,  men frels oss frå det vonde" blir eit språk som kjennes som "mitt"..

Du veit du har postkortdilla når...

...dette er motivet på putene i sofaen..

...dette er forkle og grytekluter tilgjengeleg...

..og dette bildet, som står i bokhylla, har din gamle adresse bakpå.

Heia postcrossing, seier eg berre. 

Bok: Nærmere høst

Før eg skriv noko meir, bør eg seie at eg har fått boka eg nå skal skrive nokre liner om heilt gratis. Aschehoug sende meg eit lesereksemplar, og vonar at eg ville finne boka så interessant at eg gadd å bruke tid og plass på å skrive om ho. Dette seier eg sjølvsagt fordi at du, som eit opplyst menneske, fortener å vite om det. Forlaget dikterer ikkje kva eg meiner om boka, akkurat. 

For ei veke sidan kom det ein epost i innboksen min. Vil du lese denne boka, spurte han, og presenterte teksten frå vaskeseddelen til debutanten Marianne Kaurin si bok "Nærmere høst":  "I en bygård på Grünerløkka sitter Sonja og venter på søsteren Ilse. Hun skule ha vært hjemme for lenge siden. Ute faller årets første snø. Plutselig banker det på døren. Utenfor står tre politimenn. Året er 1942. "Nærmere høst" er en roman om å håpe og om å miste - om små tilfeldigheter og store drømmer."

Kanskje var det fordi eg fekk eposten medan eg sat og redigerte ei oversikt over bøker om krig og konflikt som var egna til 9.-klassingar, kanskje var det teksten i seg sjølv. Men teksten greip meg så sterkt at eg kjende at denne boka var ei eg bare MÅTTE lese. Boka kom på torsdag. Helga blei tilbrakt på kurs. Men merkeleg nok var boka ferdiglese før eg var heime på søndag. Og boka greip meg like godt som førehandsomtalen.

Det finst bøker som klarer å formidle det såre og det vare på måter som gjer at ein faktisk kjenner seg som eit litt betre og meir opplyst menneske etter å ha lese dei, sjølv om historia som blir skildra er grusom. Ungdomsboka "Nærmere høst" er ei slik bok.

Historia går føre seg hausten og vinteren 1942. I Biermanns gate 10 på Grünerløkka i Oslo bur familien Stern. Tre døtre, ein skredderfar og ei heimeverande mor. I naboleiligheita bur Hermann Rød, som har invitert med seg den mellomste Stern-datra (ho med dei pene øyrene) på kino i det historia tek til. 

Sjølv om krigen herjar og legg begrensingar på kvardagen, lev familien Stern og dei andre i bygården på Grünerløkka tilsynelatande normalt. Rett nok er far i huset på jobb i familiebedrifta ein time før døtrene. Rett nok jobber eldstejenta mykje overtid. Men kvardagen fortsett, sjølv om restriksjonene også er der. Og med kvardagen følger også draumen om korleis ting kunne ha vore - anten det inneber eit brot med dei vante rutinene, eit romantisk svermeri eller berre ein draum om å tørre å flykte.

Eg sit, som lesar med nokonlunde grei kjennskap til kva som fann stad under krigen, og aner kva som vil skje med familien. Eg skjønner fort kva naboen driv med. Men Kaurins fortellarstemme er medviten naiv, og like uviten om kva som er i ferd med å skje som det hovudpersonane er. Og det funker. Eg har lyst til å skrike til hovudpersonane, be dei rømme, be dei ta grep. For eg, lesaren i 2012, veit jo kva som skjedde i 1942, og eg skjønner derfor kva det er som er i ferd med å skje. Men viktigast av alt er kanskje at Kaurin får meg til å forstå kvifor det komplett uforståelege faktisk skjer.

Det er to historier frå boka eg ikkje får ut av hjernen. Den første er historia om kva som skjer i etterkant av den forferdelege morgonen i 1942 då Sonja, lillesøstra og mora blir arresterte (og Ilse ikkje er råd å finne). Og det andre er historia om kvifor naboen deira, den trivelege drosjesjåføren, vel å gjere det utilgjevelege, sjølv om han aner kva grusomheiter han er med på. Kaurin skildrar hovudpersonane på ein god måte, og fordi alle historiene blir fortalde i lys av det øyeblikket der handlinga finn stad (og ikkje i lys av den framtida me som lesarar kjenner), klarar ho å skildre eit særs vanskeleg tema utan å bli oversentimental. Denne boka får nok ingen nobelprisnominasjon, men ho klarer noko viktigare: å forklare kvifor nokre menneske valde å risikere liva sine for å hjelpe vilt framande, å forklare korleis snille menneske kunne finne på å begå den verste uretten mot menneske dei kjende, å vise kvifor ikkje alle jødar flykta frå det okkuperte Noreg medan dei framleis hadde sjansen.

Av og til er det lurt å legge ut på langtur på ski utan å ha med kart og kompass, forresten. For om tilfeldigheitene vil det slik, kan det bli eit spørsmål om liv og død.

 ---
Oppdatert, åtte dagar seinare, og med boka framleis kvernande i hovudet (for så god er ho, altså!). Det er fristande å legge til som ellikken: Vær så snill, les boken. Den gjør så vondt, men den er også så vakker at du aldri ville vært den foruten. Akkurat som kjærligheten.

Moderne eventyr

Evjebandet Løvlands allé slapp for nokre veker sidan musikkvideoen til ein singel dei kom ut med i fjor. Songen "Riket i to" er rett og slett historia om korleis livet blir for eventyrkongane som blir sittande aleine på slottet når Askeladden har fått prinsessa og halve kongeriket. På dialekt, sjølvsagt

Eg har hatt sansen for denne songen lenge (og har også lurt den inn i litt undervisning), men videoen har rett og slett løfta songen enda litt. Filmteamet har køyrt Brokke-Suleskar-vegen i eit år, og videoen viser storslått Setesdalsnatur og fine bilete frå fire årstider. Fine folk er her og. 

Sett deg tilbake og nyt!

Ting eg har lært av å henge rundt på FN-konferanse

Vel tilbake i Noreg er det på tide å "oppsummere" mine litt under tre døgn som delvis tilstadesverande på Rio+20-toppmøtet. Rett nok var eg i ganske liten grad på sjølve møtet - eg brukte det meste av tida mi på Copacabana, der Norden hadde sine side events, og der hotellrommet eg var så heldig å få overta (då hostellet mitt ikkje var meint for menneske!) også låg. Så i god gamal lær-noko-nytt-kvar-dag-ånd -her kjem eit knippe av tinga eg lærte i dei 73 timane eg var på riosk jord:


- det er ufattelig mange folk over alt
-"international food" betyr burger og pizza på fn'sk
-minnepinner er superpopulært i Brasil. Sjølv om det står Norden på den og den er fyld med rapporter
-du farge-og bokstavkodes ut frå kor viktig du er. Eg er raud O, som betyr at eg er ordinær delegat i ein obervatørgjeng. Trur eg, i alle fall.
-å skrive namnet mitt på arabisk. Fordi Qatar har utstyrt meg med dreieskive
-dei einaste som trakk fram kvinner som naudsynte for å skape eit berekraftig samfunn var Dei sameinte arabiske emiratane og Norden (med eit sterkt atterhald om at eg ikkje var innom alle standane i athletes park)
-folk stresser veldig fordi dei ikkje når alt dei skal rekke og ikkje kjem i kontakt med folk, men at dei likevel ikkje bruker den timen det tek i bussen frå hotella til Rio Centro til å bygge allianser
-at eg blir stum når eg skal drive small talk, og særlig når nokon snakker eit anna språk enn det eg venta å høyre - Sorry, Tarja Halonen. Komplimenten din takkes hjarteleg for, sjølv om eg altså ikkje klarte å seie anna enn "eeh, ja, eeh.." og smile beskjedent
-grunnstega i samba. Takk vere ein Norden-frelst brasilianar som det viste seg at eg var brunare enn (stor siger for meg - sjølv om eg tapte veddemålet).
-at Vatikanet meiner det er viktigare å unngå aborter enn å sikre at mødre og barn overlever fødselen
-at det å vasse på Copacabana kanskje ikkje er det mest gjennomtenkte ein kan finne på ein ettermiddag - når havet stig og bølgene brått er meterhøge. Med mindre du liker å bli dyvåt, då
- at det å bytte ut eit par sko med eit anna fordi du har fått gnagsår fort bare betyr at du får gnagsår andre stader
-kor smittsomt deg er når "alle" har snakka ned forventningene til det endelige sluttdokumentet, og kor lett ein dermed gløymer det som faktisk var bra i det
-den lengste køen med mennesker eg nokon gong har sett førte til Brasils historiske nasjonalmuseum. Aner ikkje kva som skulle skje der, men eg blei glad lell
-strendene i Rio har uttøyings-og treningsapparat som står langs hovudvegen, til gratis bruk for både hobbymosjonister og atleter. Godt brukte var dei og.
-likestilling er hovudnøkkelen når ein skal løyse framtidas utfordringer. Noreg blei ikkje rike fordi vi fant olje, men fordi vi fant på ordninger som fekk kvinnene ut i arbeid, og som sikra at dei kunne vere heltidsarbeidande sjølv med små barn. Og siste påstanden er henta rett ut frå foredraget til sjefen for ein av FN sine forskningsinstitusjoner, i fall du lurte
-Copacabana og Ipanema har kvar sine fortausmønster, slik at du skal vite kor du er (?), og desse mønstra er byen svært stolte av.

Bittelitt blaut etter mitt forsøk på vassing, gitt

Copacabana gjennom bussvinduet. Her også med dei geniale trenings-og uttøyingsgreiene som er langs Rios strender.

Ipanema gjennom bussvinduet ein gråversdag. Men mønsteret er jo kult, då.

Signhild leiker important

Eg har nå debutert i FN-samanheng. Innlegget mitt fann stad på ein av Norden sine side events her i Rio, og temaet var likestilling. Som ein kommentar til paneldebatten mellom Tarja Hallonen, Færøyanes miljøvernminister og ei tøff svensk dame eg aldri heilt fekk med meg kven var (ho var stand-in for Lena Ek, som til liks med Bård Vegar Solhjell og Gro Harlem Bruntland måtte skippe den planlagte paneldeltakinga og kaste seg ut i Rios trafikkork etter at Brasil hadde sendt ut det endelege framlegget til tekst på sluttdokumentet same morgon). For morroskyld og galskap: her er manuset mitt, sånn i fall nokon føler ein trong til å lese det. :)

My name is Signhild Stave Samuelsen, and I am the vise chair person of the Nordic Children and Youth Committee, NORDBUK. NORDBUK is the Nordic Council of Ministers’ advisory and co-ordinating organ for Nordic and international co-operation on issues affecting the young. Since we are a co-operating organ, officials from all the Nordic countries and self-governing areas meet youth representatives from the national youth councils. The main reason why this structure is chosen, is a belief that participation is a core value in developing a better, common future.

When the report Our common future was launched 20 years ago, it pointed out that a sustainable future meant economic development, social justice and environmental maintanance – all important parts of a"development that meets the needs of the present without compromising the ability of future generations to meet their own needs."

In all the five Nordic countries, an important political aim is combining these factors. Economic development is a goal, but an important tool to help us reaching it, is a welfare system that provides a somewhat equal distribution of social goods. Equality on the basis of gender, and regardless of religious, ethnical, social and economic positions, is important for reaching the goal.

Our democracies are often regarded as open prosesses. In order for our democracy to be open, we need to remove the obstacles that hinder groups of people from participation. For the NORDBUK, the question of equality thus also include age.

The Nordic model includes the belief that the work for inclusion starts on a early age. Our five countries all score high on the indexes of young people's democratic attitudes. This is not only because democracy and participation are important values in our school systems, but also because the voices of the youth are given the floor in the societies in general. The civil societies are strong in all countries, and the works of NGOs are highly appreciated. Their work is important in the struggle towards sustainability. They provide a platform where children and youth may form their own spare time activities, and where their opinion matters. By providing a platform for participation, they provide help in keeping our democracies alive – and they contribute to renewing them, over and over.

Many of the youth organizations from the Nordic countries that are present here, are for instance meeting this summit with a demand for an ombudsman for future generations, others with requests of a new and binding environmental agreement. Regardless of how one find these suggestions, the negotiations are definitely filled with more engagement and with new perspectives on our common future because of them!

The Nordic countries are not perfect, and we have challenges in our path towards a sustainable future. Since the main focus of the discussion of this side event has been gender equality, I would like to share an example for an obcious challenge. In 2011, the Norwegain Social Research launched an analysis based on a nordic youth survey financed by NORDBUK. Among the interesting findings in the survey, was the fact that approximately 50% of all Nordic boys believe that men are better leaders than women – despite the fact that the young men in the survey were born long after Vigdis Finnbogadottir became the worlds first female president and Gro Harlem Bruntland's milestone of «woman government»...

With a model that is aiming to find a social justice for the members of state, and that values the work of the civil society, the Nordic countries have found a way that we believe is sustainable, especially because it asks for all members' equal participation. From our side, NORDBUK are one of the biggest providers of financial support for pan-Nordic youth organizations. And we are doing so because it is a way of empowering our societys biggest fund: the future.

Min barndoms eventyrland

Bestefar hadde vore sjømann, og fruktbåter var innimellom greia. Min barndoms eventyrverden handla derfor like mykje om Brasil, Japan, Filippinene og sør-Afrika som om den norske fjellheimen. Ein av bestefars favorittbyer var Rio de Janeiro, og eg har høyrt mykje om Copacabana. I mitt hovud skulle denne staden vere ei blanding av Kardemommeby og Listastrendene. Etter eit døgn her slår eg fast: eg trur eventyrverda var den finaste! :)

Nysgjerrigheitsdrapet

Gutten ved sidan av meg var lei av å lese Donaldpocketen sin. Han hadde lese den ut to gonger allereie på den stunda bussturen hadde vart. Han var lei av å ete chipse han hadde fått med som kos på turen, lei av å skulle orientere seg sånn at han var heilt sikker på at vi var (eller ikkje var) komen til den plassen der han skulle ringe til pappaen sin for å seie at "nå kan du sette deg i bilen, for nå er vi der straks". Så då eg lukka boka eg hadde lese i, greip han sjansen til å fortelle. Om vennene sine, om familien sin. Om ting han lurte på.

Han var 9-10 år, og stor nok til å sette ting i samanheng, men liten nok til ikkje heilt å skjønne at hans verd og framande menneske si verd ikkje nødvendigvis var dei same. Derfor prata han om nabolaget sitt og forventa at eg visste korleis det såg ut der (endå eg ikkje forstod kor i landet nabolaget eigentleg var), og han tok for gitt at eg kjende Markus. Markus, skulle det vise seg, var bestekompisen med stor B - kompisen det var vondt å reise frå og som gjorde at det ikkje var så stas å dra til pappa for påska.

Mens trafikken gjekk i sneglefart langs E18 lærte eg om korleis ein finn pølsepakker på skoletur i skogen, at alle lærarar har ein eigen måte å slokke bål på (det blir alltid masse røyk!) og konsekvensane av å stå på skateboard utan kne- og albogebeskyttarar. Eg fekk innblikk i korleis ein kameratgjeng på fire finn på rampestreker så uskuldige at lærarane blir glade når gutane trur dei blir sinte. Om gode klassekamerater, om kva ein kan gjere ein regnvêrsdag, om hundar.

Eg svarte for det meste bare "ojsann!", "næmmen" eller "ja, du veit det at dei såra som gjer mest vondt, det er dei som bare er akkurat i overflata". Talestraumen hans var konstant, og historiene hans, som for han var så sjølvsagte, var for meg historier om ein barndom eg ikkje har føresetnader for fullt ut å forstå, oppvaksen i ei tid utan mobiltelefon og med minimalt med tv-spel som eg er. Det var ein livsglad guts skildringer av ein aktiv kvardag, og eg følte meg utruleg priviligert som fekk eit innblikk i den.

I det vi køyrer inn i Arendal kommune blir han taus. Eg seier ikkje noko, eg heller. Vi sit tause ei stund, eg opptatt av landskapet rundt meg. Han, skal det vise seg, tenker. Hardt. For det er ein ting han ikkje heilt forstår. Noko han har lært på skolen som plager han. Kvifor er det eigentleg slik at folk i Afrika svelt i hel? "Hvorfor finner de ikke bare mat, da, når steinaldermenneskene gjorde det?! Dessuten er det jo så mange ville dyr i Afrika, så det er jo ikke så vanskelig!". Han spør, og ser på meg på ein måte som viser at han  forventer at eg skal gje han svaret med stor S utan å måtte tenke meg om. Måten han spør på, tyder på at han forventer at eg skal svare at "menneske i Afrika er så primitive, skjønner du". Det ville vere svaret som i størst grad harmonerte med hans antakelser, i alle fall.

"Nå spør du vanskelig.." begynner eg, prøvande. "For det første bur det jo vanvittig mange fleire menneske i Afrika enn det gjorde i Norge i steinalderen... Og så er det jo ikkje alltid sånn at menneska bur der maten er å finne...". Eg nøler, og legg til "og så er det sånn at mens vi kan gå i butikken og kjøpe maten, må dei fleste i Afrika dyrke maten sin sjølv, og det er ikkje alltid dei får nok, eller at dei får nok regn..".

Eg har lyst til å fortelle han om skeivfordelinga i verden. Om korleis dei rike landa i verda brenn overskotslagra av korn for å oppretthalde det dei kallar "ein god handelsbalanse" samstundes som TV-sendte innsamlingsaksjoner i dei same landa samler inn store summer for å hjelpe dei som er døden nær av matmangel. Om korleis dei same rike landa meiner det er viktigare at dei får seld SITT mjølkeoverskot til land i sør enn at dei lokale bøndene skal kunne få seld sine produkt. Eg har lyst til å fortelle han at dei fleste som svelt i hel i verden bur i land som sel maten sin til utlandet. 

Eg har lyst til å forklare han korleis det eigentleg ser ut i Afrika. At bildet han har i hovudet ikkje nødvendigvis stemmer med røynda. Eg har lyst til å fortelle han om lydene og luktene frå landsbygda i Tanzania, om åkerlappene utanfor landsbyen, om jordhyttene med tak som må skiftes årlig, om barna. Sit og ønsker eg kunne vist han bilder. Av odelsjenta på Pemba som skal få ta over ein peanøtt-åker ein gong, og fortelle han om korleis foreldra hennar investerer i von om å kunne sikre ho ei god framtid. Vise han bilete av den lokale marknaden på øya hennar. Av barna i landsbyen hennar. Av skulen ho går på.  I ei von om at han skal kunne forstå. Men eg veit at det ville føre til enda fleire spørsmål som er enda vanskelegare å svare på. "Er DET skolen - det er jo ikkje stoler der ein gong!" ville han spurt. Eg ville vist bilder av barna, og forklart at dei et maks to måltider om dagen, men ofte bare eitt, fordi dei ikkje har nok mat - men at dei er heldige som kan spise seg mette ein gong (eller to) om dagen. "Men kvifor gjer dei det sånn, då, kvifor brenn dei kornet når nokon svelter?" - eg veit at han ville ha spurt om akkurat det, for det er sånn han er, slik han har vist meg at han ville reagert. Og eg ville blitt enda meir svar skyldig. Så eg seier det ikkje. 

Marknad i eit veikryss på Pemba. Like borti gata finn ein marknaden der truverdige, men muligens litt inhabile, kjelder  meiner ein finn Tanzanias, ja kanskje Afrikas, aller beste mangoer til sals.

"Det er nok litt vanskeleg å svare på, for det er så mange grunner til at det har blitt sånn..." seier eg til slutt. Det smerter meg å svare slik, for eg veit at eg med det drep ein interesse hos han. Eit slikt svar seier han at dette er ei "vaksengreie". At han er for liten til å forstå. At han er for liten til å bli rekna med. Han aksepterer svaret med eit sukk, og begynner å snakke om hunden sin - den fantastiske hunden som han er så glad i.

Mens sanninga er at det antakelegvis er han som sit med forslaget til den beste løysinga. For han har jo lært på skolen at det ER nok mat i verda til å sikre at alle på jorda får nok mat. Så kvifor sørger vi ikkje bare for at alle får den maten i staden for å brenne den opp?

Til en ukjent drittsekk

På vei heim frå byen i går kjende eg kva du hadde gjort med meg. Korleis dine handlinger mot ei ukjend medsøster for tre helger sidan hadde satt seg som frykt også i min kropp. Korleis dine øydeleggingar også har fråteke også oss andre tryggheita.

Eg bur på ein stad som fint kan marknadsførast som "sentrumsnært". I bedageleg gange med glatte sko på is, slik forholda var i natt, tek det meg tolv minutt å gå frå taxiholdeplassen ved Ernst og til senga heime. Og når dei forrerst i køen fortel at dei allereie har stått der hutrande i tjue minutt, er det ikkje berre økonomisk lønnsomt å ta beina fatt, det er også bortkasta tid å vente på ein varm bil.

Så eg gjekk. På vei heim hadde eg to alternative ruter. Den eine går over kyrkjegården. Det vil vere den ruta der eg i størst grad ville gå langs bilveien, men det er også den som føltes aller mest utrygg (og det ikkje bare fordi eg har sett for mange skrekkfilmer). Den andre går via underganga der du foretok dit bakholdsangrep, vel vitande om at sannsynlegdomen var stor for at det ikkje ville vere vitner til ugjerninga di.

Og eg visste at det meste ville vere på di side. Eg var kledd i lårkort kjole (eg hadde jo vore ute for å feire ei god venninnes bursdag!), og nylonsstrømpebuksene mine var allereie opprive etter eit ublidt møte med eit bordhjørne. Eg kjende meg ikkje full, men var såvistes ikkje edru heller. Augene mine var sterkt sminka. Skulle du vere ute, og skulle eg bli ditt neste offer, visste eg at det norske rettsvesenet har tradisjon for å la gjerningsmenn slippe billigere unna når jenta går så "horete" kledd. Kjolen min heitte festantrekk då den blei kjøpt, er utan utringing og var faktisk ganske dyr, men likevel visste eg at den i ein eventuell rettssak ville bli sett på som "billig". 

Langs Vestre Strandgate fulgte ein mann etter meg. Var det deg? Skritta hans heldt jamn fart med mine. Eg speeda opp, det same gjorde han. Eg stoppa opp på ein stad der eg følte meg ganske trygg (det køyrde biler forbi kvart 15. sekund), fikla med mobilen, søkte opp nokon i følget eg nettopp hadde forlatt, og var klar til å trykke på den grønne knappen. Mannen gjekk forbi meg, og forsvann oppover ei sidegate.

Underganga nærma seg, og eg kom på at om eg ikkje hadde pepperspray, hadde eg i alle fall ei lita hendig parfymeflakong. Skulle du vere i nærleiken, skulle jammen auga dine få svi - og du skulle dusjes i dameparfyme. Både fordi du fortente å få svi, og fordi at det at du var dynka i Davidhoffs Ecco ville vere eit såpass sterkt bevis at saka vonleg ikkje kunne henlegges om du var ute. 

Ein mann står i underganga og krangler med nokon gjennom telefonrøyret. Eg forsikrer meg om kva vei "dusjen" på flakongen vender, og går mot han, utan å vere redd, men kjenner at eg er budd. I det eg nærmer meg, går han foran meg, framleis med fokus på telefonen. På toppen av bakken står fire i ein sirkel og pratar saman. Dei ser ikkje spesielt faretruande ut, men eg merker likevel at eg er obs på den minste bevegelse. Eg kjem nærare, og oppdager at det er to par som står der, og som truleg står der fordi deira veger skal skiljast, men dei ikkje vil gå kvart til sitt. Vil hale ut ein fin kveld enda litt lenger. 

Mannen med telefonen stopper like ved parkeringsplassen ved kirkegården. I det eg går forbi han - framleis med flakongen i åtaksposisjon - seier han med rolig stemme at "nei, det er ikkje sånn det er". På islandsk. Han blir ståande, medan eg fortsetter, nå vaklande på isen. I det eg runder første svingen i Setesdalsveien, spring ein ung mann forbi meg. Mens lyden av føttene hans som nærmer seg, føretek eg enda ein sjekk av retninga på flakongen, enda eg veit eg ikkje har flytta den ein millimeter sidan sist sjekk. Vissheita om det fortauet ligg mellom fjellveg og ein trafikkert vei, gjer at frykta for at noko gale skal skje igrunnen ikkje er tilstades, men eg sjekker likevel, som ein sikkerheitsventil. 

Innen eg kom så langt som til å ta inn i gata der eg bur, var han som sprang foran meg forlengst borte. Islendingen kom aldri rundt svingen. Det veit eg, fordi eg fleire gonger kikka over skuldra, ikkje for å sjå etter han, men for å ha kontroll på kven som eventuelt var bak meg.

Eg vonar du forstår at du ikkje berre øydela noko i den dama du slepte etter håret. Du øydela også andre jenters rett til å kjenne seg trygge på den einsame heimvegen nattestid. Og du øydela andre menns rett til å sleppe å bli vurdert som potensielle overgriparar. Du stal tilliten vår til medmenneske. Den utryggheita du har spredd, vil eg eigentleg ikkje akseptere. Men den er der. 

Du øydela noko heilt grunnleggande, og eg frykter du har gjort uoppretteleg skade på oss alle. Måtte du pines til evig tid. Og måtte pinene dine begynne allereie nå - og plage deg så mykje at du melder deg og tek di straff. Det vil nok ikkje gjenopprette tilliten mellom oss natteranglarar, men det vil vonleg vere eit bittelite steg i rett retning. Og ikkje minst fortener ho du drog etter håret at du melder deg og at du får di straff. Utan at hennar klede teller som ei einaste formildande omstende for ditt vedkommande.

Ny lærdom veke 2

"Ny uge, nye låddår", seier pappas kompis. (Så får det bli opp til deg om han er oppteke av sokkeskift eller gambling!). Så her følger lærdommer frå veke 2 - eit kroneksempel på at lærdom er å hente i både stort og smått - og at lærdom jammen ER både stort og smått...

Mandag 9. januar: Omsetjing naudsynt NÅ...

Eg fekk eit stort forklaringsproblem på mandag. Ei dame eg ikkje kjenner tok kontakt med meg via postcrossing for å spørre om eg hadde eit boktips. "Vil du gje meg nokre gode norske samtidsforfattarar som er utgitt på engelsk, og som ikkje skriv krim?". Sidan eg ikkje blir mentalt ferdig med Gaute Heivolls "Før jeg brenner ned", var det den første boka som slo meg. Sidan eg hadde fått med meg at Liza Marklunds "Du gamla, du fria" fekk den norske tittelen "Borderline" (!), turte eg ikkje ta det for gitt at Heivolls fantastiske bok hadde fått ein engelskspråkleg tittel som inneheldt "Before" og "burn(-ing)". Boka kunne jo, for alt eg visste, ha blitt heitande "Finsland on Fire". Så eg søkte han opp på amazon. Og Norli. Og hans eigen heimeside. Bare for å oppdage at boka tydelegvis ikkje finst på engelsk ennå. Eg voner skaden rettes opp. 

Tirsdag 10. januar: enkle ord er kompliserte

Eg bur i kollektiv, og der bur også bror min. Når han sit i sofaen og ser på TV, då kan eg, utan å ha høyrt eller sett kva som står på, med stor sannsynlegdom ta for gitt at ein av BBCs mange kanalar står på. Og like sannsynleg er det at det er eit av tre program: Comedy Roadshow, Top Gear UK eller QI. Heldigvis for bror, og heldigvis for den delen av hjernen min som liker å tippe rett, viser ein av dei mange BBC-kanalane eit av desse programma omtrent til ei kvar tid. For min del betyr dette at eg stundom får ein god latter og ganske mykje oftare blir fora med trivialiteter. Og ein slik ein var det eg plukka opp i QI på tirsdag. Dei snakka om Oxford English Dictionary, og der kom det fram at "set" er det ordet som krev mest omtale i ordboka. Ikkje berre berre når ordet både kan vere substantiv og verb, og i tillegg har mange ulike betydninger.

Onsdag 11. januar:  kjært barn har mange namn

Å heite Sig nhild medfører ein del praktiske utfordringer - særleg når ein er i utlandet. Kanskje ikkje så rart, for det er jo komplett umogleg for brorparten av nordmenn å uttale namnet mitt riktig. Så når eg har vore engasjert i ting på internasjonalt nivå har eg gått som alt frå Singen til "Sainhail" til "Sign" til.. you name it. Eller så har eg skapt ytterlegare forvirring ved at halvparten i ei gruppe prøver hardt å uttale Signhild mens resten roper på Jenny, ettersom passet mitt slår fast at det namnet jammen også heng på i namnerekka. I 5 dagar for ein del år sidan heitte eg Slađa. Namnet fekk eg fordi det var komplett umogleg for ein bosnisk-kroatisk kjenning av meg å seie Signhild. Han døypte meg derfor Slađa, "fordi det passer bra". Seinare, då vi sat på ei forelesning på det kroatiske universitetet i Mostar, fann han ut at i staden for å skulle omsette det som blei sagt frå talerstolen, som strengt tatt var grunnen til at han sat ved siden av meg, skulle han lære meg nokre kroatiske jentenamn, og kva dei betydde. Eit av dei namna han då skreiv opp, var altså det han hadde døypt meg. Lappen hamna på eit eller anna tidspunkt i ein kasse og var gløymt - fram til eg oppdaga den då eg skulle kaste nokre papir på onsdag. Og kom altså på mitt ganske ukjende uoffisielle namn.

(Og eg meiner å hugse at det nok ikkje var slik at ein døyper jentene kristtorn, men at han har kasta inn ein l for mykje)

Torsdag 12. januar: Metodelære

Annakvar torsdag i periodene eg har forelesning, er det forelesning frå tidleg til seint. Torsdag var ein slik dag. Mot slutten av dagen skulle arbeidsgruppene i klassen lage opplegg som kunne presenteres for dei andre i klassen dagen etter. Og her var det at eg fekk ei grundig innføring i bruken av stasjonslæring som metode av ei av dei som er på mitt team. Stasjonslæring krev ein lærar med vilje til å ommøblere klasserommet, ei kjøkkenklokke og gjennomtenkte oppgåver, og så er det bare å sette i gang. Klassen deles inn i grupper på 3-4 på kvar, som alle skal gå rundt og løyse oppgåver plassert rundt omkring i klasserommet. Ca 12 minutt på kvar post, og ein kan i løpet av ein dobbeltime ha trent seg på lesing, øvd seg på engelsk, løyst matteoppgåver, utvida logikken og leikt seg med praktiske oppgåver. Tverrfagleg, artig og motiverande. Takk for tipset, Elisabeth!

Fredag 13. januar: Konstatins besa

I løpet av veka ein gong byrja eg å lese "Hvem fulgte Doruntine hjem" av Ismail Kadare. Fleire av informantante til masteroppgaven min nemner den boka som heilt essensiell for å forstå den albanske besa, og eg kom til at det var ein god ide å kombinere større innsikt i dette systemet med lesing av stor litteratur. Eg irriterte meg grønn over at besa i boka stadig er skrive med dobbel s ("bessa"), og oppdaga til mi store forundring at boka er omsett frå fransk. Det totte eg var litt rart, for eg meinte at sjølv om Kadare er busett i Frankrike, så skulle han jo skrive på albansk? Når livet gjev ein spørsmål, har wikipedia som kjent svar. Og dei kunne fortelle at ikkje berre er boka skrive på albansk opprinnelig - boka er tufta på ei mellomalderlegende, ofte kalla for Konstantins besa. Ein besa er eit veldig, veldig sterkt æresord. Om ein gjev nokon sin besa, sverger ein på at ein skal gjere alt for å gjennomføre det ein lover. (Ein meir inngåande presentasjon av eit svært interessant kulturelt særpreg finn du på wikipedia.) I Konstantins tilfelle lover han at dersom hans einaste søster får heimlengsel, skal han komme og hente henne, sjølv om ho blir gifta bort til andre sida av Europa. Søstra, som altså heiter Doruntine, blir ein dag henta av sin bror. Han frakter ho frå Bøhmen til Albania, slepp ho av utenfor huset til mora, og melder at han har eit lite ærend på kyrkjegården før han kan komme tilbake. Vel på innsida av huset viser det seg at alle Doruntines brødre er døde - inkludert Konstantin - og at han altså må ha henta henne frå det hinsidige. Det medfører etterforskning - og konklusjonen er at å gi nokon sin besa er eit løfte så sterkt at ikkje eingong døden kan bryte det. Det ligg mykje kultur i slike historier, for å seie det sånn.

Laurdag 14. januar: Ein nasjonalhelt rikere

Det er fristande å seie at den viktigaste lærdommen frå laurdag er at det er heilt greitt for den norske "kultureliten" å svare på grumsete kommentarer med å grisete sexistkommentarar og oppmode til bruk av vald. Men det har andre klart å skrive om på måtar eg ikkje ville klart, og ikkje gidd eg ta med meg den lærdommen inn i framtida heller. Så derfor - laurdagens aller viktigste lærdom var kjennskapen til ein (for meg) ny nasjonalhelt. Eg har ei greie for nasjonalheltar. Det er ein yrkesskade - har brukt ganske mykje tid og krefter på å sette meg inn i Skenderbegmytene og Linas Eriksonas' jamføring av skotsk, litauisk og norsk heltedyrkingstradisjon. Så eg har meldt frå at eg gjerne vil ha postkort gjennom Postcrossing med nasjonale heltar på. Og på laurdag kom det ein slik ein i postkassa mi. Han ser slik ut:

Mannen på pidestallen er admiral Michiel Ariaanszoon de Ruijter, Nederlands store sjøhelt. Han levde mellom 1607 og 1676, og var ansvarleg for dei nederlanden'ske troppene i ikkje mindre enn tre sjøkriger.

Søndag 15. januar: meir sjøfart
..., meir QI og meir gjenoppfrisking av kunnskap ein hadde gløymt. Spørsmålet Stephen Fry stilte, var "kven var den første til å segle jorda rundt". Til liks med panelet, var mitt intuitive svar "Magellan". Så feil kan ein ta - Magellan har fått æra for ekspedisjonen han leda ut frå Spania, men han sa takk for seg på Filippinene. Han kom tilbake til Europa i kiste, men fekk æra likevel. Juan Sebastiàn del Cano var den som eigentleg burde hatt æra, for det var han som fikk skipet tilbake, og med det gav verda det ultimate provet på at jorda faktisk er rund.. Eller, det var han og hans manskap som saman burde få æra.

Ny lærdom veke 1

På fredag kom eg på at det var på tide å gjenvinne eit nyttårsforsett frå nokre år tilbake. Eg bestemte meg for at eg kvar einaste dag i året som kjem (eller, om eg skal vere meir realistisk: så lenge eg gidd) skal lære ein ny ting - og skrive denne ned i ein kalender eg likevel hadde liggande. I lag med det eg har lært skal eg lagre eit stikkord om korleis eg har lært det, mest fordi det kan vere artig for min eigen del. Eg kom i skade for å skrive om det på facebook, og fekk ei oppmoding om å kringkaste den nyvunne kunnskapen - derav denne posten, som vonleg blir den første av i alt 52 poster frå 2012. (Realistisk blir den nok den første av nærare 10 enn 52, men pytt, her starter vi då ikkje med å vere negative).

Eg jukser litt, og tek med ein lærdom frå dagen før også, eg, likegodt. Eit bonusspor, så og seie.

Torsdag 5. januar - ein kul viser seg å ha eit medisinsk uttrykk

Går du til legen og får melding om at du har eit atherom, betyr det at du har ein talgkjertel (som f.eks kan vere ein hårsekk) som av ein eller annan grunn ikkje har opna seg. Det kan oppstå betennelse i denne, og den guffa som er i det betente atheromet kan anten komme ut ved at legen gjer eit snitt og grev massen ut (då må atheromet vere heilt lukka - heilt "ferskt") eller så vil det krympe av seg sjølv, og gørra sive ut av seg sjølv. Ein kan også få ein (reseptbelagt) olje ein smører på, og då ser det ut som om ein smører på seg deodorant på åstaden. Den som måtte ha lyst til å lære meir om fenomenet, kan t.d. kikke her. Og skulle du lure på korleis eg brått har lært så mykje om dette i løpet av ein dag, vel, så seier eg igrunnen berre at legen ikkje har kutta i meg ("men skulle det bli nødvendig, gjer eg det med glede neste gong!"), og resten får du nesten tenke sjølv.

Fredag 6. januar - eit nytt folkeslag oppdages

Eg fekk eit postkort frå ein tilfeldig person i Tyskland (som også like tilfeldigvis skreiv på norsk!). Kortet kom fordi både eg og avsendaren er medlemmer i den fantastiske tenesta Postcrossing, som altså lar deg sende og motta kort til og frå tilfeldige folk andre stader i verda. Kortet eg fekk, såg slik ut:

Biletet viser to jenter i sorbisk folkedrakt. Den vennlege sjela som sende meg kortet, kunne fortelle at sorbarane utgjorde størstedelen av folkesetnaden i byen der ho bur, og at dei er eit vest-slavisk folk med sitt heilt eige språk og ein eigen kultur. Eg las kortet fleire gonger, for eg totte det var så rart at det skulle vere så mange serbarar i den delen av Tyskland - inntil eg altså såg at det var ein o, og ikkje ein e inni der.Dette vekte nysgjerrigheita mi, og eg måtte søke dei opp. Wikipedia kunne t.d. fortelle meg at dei primært held til i det austlege Tyskland, men at somme av dei også bur i Polen. Sorbisk er offisielt anerkjent som minoritetsspråk i Tyskland, og difor kan ein i fleire byer i det sorbisk-språklege området finne gateskilt på både tysk og sorbisk. Sorbarane har eit eige flagg og ei eiga hymne. Flagget ligner litt på flagget til "liksom-namnetvillingen" lenger sør i Europa, og berre for at ein skal vere sikker på at ein må halde tunga rett i munnen, heiter folket Serbja på oversorbisk (som er ein av to greiner av sorbisk).

Laurdag 7. januar - nourskens merkelige uttrykk

Då eg gjekk i 2. klasse på vidaregåande, hende det at norsklæraren min skreiv "obs! Noursk" eller "norusk, ikke norsk" på stilane mine. Med det meinte ho at eg hadde brukt ord, uttrykk og vendinger som ikkje passa seg i ein norskstil - eg hadde brukt termer ein berre bruker i byråkratiet, såkalla "NOU-norsk", gjerne forkorta noursk. Laurdagen var berre nokre minutter lang då ein kamerat gjorde meg merksam på substantivet "eksponat", som hadde vore brukt i fredagens Offisielt frå statsråd. Ut frå samanhengen tolka han ordet til å måtte bety utstillingsobjekt. Ordbøkene på nett oppgav at ordet korkje fanst på nynorsk eller bokmål, så eg søkte kunnskap i bokhylla. Framandordboka hadde ingen ordforklaring, men Tanums store rettskrivingsordbok viste at nemnde byråkrats nourskforståing var prima. Ordet betyr "utstillingsgjenstand". Kjekt å kunne ordforklaringa, men ikkje legg ordet inn i kvardagsspråket, kjære lesar. Du vil nødig få raudpennen og "OBS! Noursk!" i margen.

Søndag 8. januar - djupdykk i eit gamalt albansk ekteskapsavtalebrotsprinsipp.

Først og framst brakte søndagen med seg mykje kunnskap om innhaldet i skuffer, boksar og hyllar i heimen. Det har vore Den store rydde-dagen på Lærarloftet, nemleg, og det fascinerer meg alltid kor mykje eg har gløymt at eg har. Men uansett. I ei von om å klare å jobbe litt med masteren min, fann eg fram til ei bok som skildrer den historiske utviklinga til albanarane - Miranda Vickers "The Albanians. A modern history". Og der gjenoppdaga eg noko eg hadde gløymt, og som eg finn uhyre interessant. I den albanske kulturen har det tradisjonelt vore slik at kvinna skifter familie ved giftermål - ho blir ein del av sin manns familie. På landsbygda betydde det at kvinnas familie mista arbeidskraft - og difor har det heile vegen vore slik at det er mannens familie som betaler "medgift" - som ein slags kompensasjon for at brudens familie mister flittige hender i daglegdagsstellet. Vickers fortel at frå gamalt av var det slik at allereie i det eit jentebarn kom til verden, kunne familien love bort datra - og den komande mannens familie måtte allereie då betale første delen av "avgifta". Siste delen blei betalt ved ekteskapsinngåelse. Kvinna kunne nekte å inngå ekteskap. Gjorde ho det, måtte "avgifta" mannens familie hadde betalt, betalast tilbake, og ho måtte sverge på å forbli jomfru livet ut. Og så, den kuriositeten som eg totte var så interessant: dersom kvinna nekta ekteskap, betalte tilbake og forblei jomfru, kunne ho leve som ein mann. Ho kunne gå med klede som elles berre menn ville gå med, ho kunne arve land og ho blei rekna som ein likemann blant mennene. (Skulle ho derimot ende opp med å bryte løftet om å leve i sølibat, ville ho vanære familien, og familiens einaste løysing var å sørge for å ta livet av henne...)

Lekkasjer er tillitsbrot

Aftenposten trykka i går ein artikkel av kva det var som eigentleg skjedde på MS Thorbjørn. Dei seier sjølv at formålet har vore å sørge for at den grusomme kritikken mot dei som flykta frå Utøya med båten (der Gunnar Stavrum kanskje har vore den verste kritikeren - det er utruleg kor enkelt det er å sitte på eit kontor og gjere seg til dommar over nokon som befinn seg midt i marerittet!). Dei meiner å ha skrive i ei dempa og verdig tone, at artikkelen ikkje kan regnes som spekulativ og at dei har anonymisert dei som omtales i artikkelen. Det er vanskeleg å vere usamd i, men det er heller ikkje det som er problemet med trykkinga. Problemet er tillitsbrotet dei er med på å legitimere.

Når ein avlegg ei vitneforklaring, har ein tillit til at det ein forteller til politiet forblir fortrolig så lenge saka er under etterforskning. Ein tek for gitt - og skal kunne ta for gitt - at det som blir referert frå møtet behandles med den største respekt. Ein tek for gitt - og skal kunne ta for gitt - at dei einaste som får lese det ein har sagt så lenge etterforskninga pågår, er bistandsadvokater og etterforskarar som alle har signert tausheitserklæringer og som alle har som jobb å arbeide for å avdekke sanninga. Ein tek for gitt - og skal kunne ta for gitt - at berre dei opplysningene som er naudsynte for ei eventuell rettssak er dei som blir kjend - når den tid kjem. Og difor er det både skuffande og skremmande at fleire medier over lang tid har henvist til forklaringer som er fortalt i fortroligheit til politiet, anten den som har avgitt forklaring er terroristen eller dei som blei ofre for hans grusomme handlinger.

"Dette er informasjon jeg har gitt til politiet for å belyse en forbrytelse. Når jeg ser at deler av vitneforklaringen min er gjengitt i Aftenposten på denne måten, synes jeg det er ubehagelig" uttaler Jannike Arnesen, som var ein av dei ombord på båten, til Fædrelandsvennen i dag. Ho står fram, fordi ho, etter all sannsynlegheit med rette, antek at dei fleste av Fevennen sine lesarar likevel har klart å identifisere ho frå Aftenpostens artikkel. Regionalavisa har ved fleire høve omtalt hennar og andre AUF-arar frå Sørlandet sine skildringar frå grusomheitene den dagen sommarparadiset blei åstad for tragedie.

"Tillit er noko ein må bygge opp over tid - men som ein kan rive ned på ein dag" er advarselen alle lærerstudenter innprentes med. Eg antek at det er ein advarsel også jurister og politi er kjend med. Men det kan sjå ut til at dei treng ei oppfrisking - og at somme treng trening i å forstå kva orda faktisk betyr. Dei lekkasjene som nokon i politiet eller hos ein eller fleire bistandsadvokatar driv med, kan bidra til at tilliten til politiet øydelegges. Det er alvorleg, både for politi og innbyggarar.

Eskil Pedersen skreiv på sin blogg i går at "Ingen overlevende og ofre i denne saken burde oppleve dette, men jeg er AUF-leder, og skal takle at det har skjedd. Noe annet er alle andre Utøya-ungdom, de som var på båten sammen med meg, og de andre overlevende og ofre. Mange av dem er unge, svært unge. De skal ikke føle frykt for at deres avhør lekkes til media, og at deres personlige historier havner på forsidene av avisene. Aftenposten er, ved å trykke en sak basert på avhør, med på å true rettsprinsippene og Utøya-ofre sin tillit til politiet og rettsystemet."

Ole Erik Almlid i Aftenposten uttalte til Fædrelandsvennen i går at "(k)ritikken går jo først og fremst på at vi har gått til det skritt å offentliggjøre opplysninger fra vitneforklaringene. Det mener jeg ikke er banebrytende. Vitneforklaringer har blitt gjengitt i forbindelser med kriminalsaker tidligere". Det er sjeldan ei god bortforklaring at ein gjer noko ein veit er ulovleg bare fordi andre har gjort det før.

I intervjuet med Fædrelandsvennen peiker Jannike Arnesen på at det ikkje berre er avhøyr ho og andre Utøya-ofre kan frykte at kjem på avveie. "I forbindelse med vitneforklaringen gav hun politiet lov til å få innsyn i helsejournalen hennes samtidig som hun gav tillatelse til at påtalemyndigheten kunne registrere aktiviteten på mobiltelefonen hennes i tiden rundt dramaet på Utøya utspilte seg. - Risikerer jeg at dette også er opplysninger som kan komme for en dag på et eller annet tidspunkt?". Mange av dei som var på Utøya er offentlege personer i sine lokalmiljø, mange i kraft av å ha vore der 22. juli. Dei skal ikkje måtte oppleve den tilleggsbelastninga det er å frykte at nokon veit noko om dei dei ikkje skal vite - fordi det sit ein utro tener en eller annan stad!

Aftenposten har anonymisert dei som omtales i den forstand at dei skildrer dei det gjeld i lause termer. Men merkelappen "ein AUF-er frå Sørlandet" som ein i tillegg forteller noko av bakgrunnhistoria til, gjorde det ikkje akkurat vanskeleg å skjønne kven det handla om. "Lederen i AUF nasjonalt" kan neppe reknes for å vere ei sterk anonymisering av ein offentleg person. Kapteinens tragiske opplevingar på Utøya har vore skrive om i  detalj tidlegare, og eg visste umiddelbart kven det var. I alt kunne eg lett, utan å søke dei opp i google, identifisere to tredjedelar av dei som var ombord. Berre fordi eg har lese avisar.

Min påstand er at Aftenposten faktisk kunne ha skrive denne saka heilt utan å bruke vitneforklaringene dei ikkje skulle ha sitte på! Dersom intensjonen virkelig var å imøtegå dei (tidvis høgt spekulative) artiklane om "kva som eigentleg skjedde på MS Thorbjørn", kunne ein faktisk gjort det på ein enda meir verdig måte gjennom å bruke uttaler dei som var ombord har gjort til andre medier. Det aller, aller meste av det som står i artikkelen har eg lese før i andre medier, men då som enkeltpersonars skildringer (anonymt eller under fullt namn), og ikkje som ei samanstilling.

Pressa har eit ansvar for å melde frå om det som skjer i verda rundt oss. Dei har eit ansvar for å vere kritiske. Mediene har eit samfunnsansvar. Det er eit tung ansvar, og det er eit ansvar dei må vere medvitne om. Og det er grunn til å spørre seg om ikkje det samfunnsansvaret også inneber å bidra til at den grunnleggande tilliten mellom folk og politi ikkje svekkes for mykje. Eg bed ikkje journalister la vere å ta imot avhøyrsprotokollar om dei blir tilbudt dei frå ein utru tenar (det kan det kanskje til og med vere gode grunner for å gjere!), men det er ein sterk skilnad mellom å ha tilgang til noko og å bruke det. Sjølv om det koster ein ei overskrift.

Bok: Blomstenes hemmelige språk

Det seier seg nok sjølv at når eg når eg den boka eg skriv om her utgis "medio januar" og eg har lese ho ut i god til før 8. januar, så har eg ikkje fått fatt i ho over bokhandeldisk. Aschehoug sende meg eit lesereksemplar, og vonar at eg ville finne boka så interessant at eg gadd å bruke tid og plass på å skrive om ho. Dette seier eg sjølvsagt fordi at du, som eit opplyst menneske, fortener å vite om det. Forlaget dikterer ikkje kva eg meiner om boka, akkurat.

Biletet har eg stole frå Aschehoug

Blomstenes hemmelige språk er debutromanen til Vanessa Diffenbaugh, og kom ut på engelsk i fjor. Boka blei umiddelbart ein bestselgar, og blei fort, kanskje ikkje overraskande, seld til mange land (for øyeblikket 27). Det er altså ikkje utan grunn at Aschehoug melde at denne boka kom til å vere ei av satsingene deira denne vinteren.

Og det er ikkje utan grunn. Eg byrja lese i boka då eg blei liggande sjuk i nyttårshelga. Las eit kapittel utan eigentleg å forstå noko som helst. La boka frå meg, rett og slett fordi feberen tok eit så godt tak i skallen at  bokstavane hoppa. Sovna med boka ved siden av meg. Då eg vakna igjen, greip eg til boka eigentleg berre fordi eg trong ei unnskuldning for å halde dyna. Resten av dagen gjorde eg følgande: eg las til magen romla, tok med meg boka på kjøkkenet, åt mens eg las, kraup under teppet i sofaen og las til boka var ferdig utlest og eg sat apatisk igjen. Med tåremerker på kinna, nokre brukte kleenex på stovebordet og ei "er-det-ikkje-meir-kjensle". Det høyres kanskje ikkje slik ut, men det er eit kvalitetsteikn. Har ikkje hatt den (deilige!) apatiske kjensla sidan Even Rasmussens mjuke røyst nærast kviskra siste setninga i Før jeg brenner ned i øyregangane mine.

Språket i Blomstenes hemmelige språk er enkelt. Hovudlinene i handlinga har vi lese før. Eigentleg er det ingen overraskelser i handlinga, eigentleg er den kjent. Ein veit, i alle fall sånn nokonlunde, slutten før ein er kome halvvegs. Og likevel, likevel er det noko med denne boka som den aldeles fantastisk.

Boka handler om Victoria, som heile livet har vore under statens vern. Ho har i heile barndommen gått inn og ut av fosterheimer. Ungdomstida er tilbrakt på institusjonar. I det boka byrjer, skal ho smake på vaksenlivet. Tilsynsvergen køyrer ho til eit hybelhus der dei tre første vekene med husleige er betalt. Victoria får med seg 20 dollar som ein start på vaksenlivet, og ei oppmoding om å skaffe seg ein jobb, så ho vil kunne klare å fortsette å bu i huset. Vi aner at dette kan gå ganske galt, for ho bruker tida på å stele blomar frå hagar, blomsterbutikker og parker. Ho lagar eit lite gartneri inne på rommet sitt.

For Victoria har ein særleg anlegg med blomster. Ho kan "alt" om dei, frå kva dei treng for å kunne vekse til kva tyding dei har i det viktorianske blomsterspråket. Den einaste eigedomen ho har, er ei blomsterbok ho har fått av ei som heiter Elizabeth, og som er den som har lært Victoria blomsterspråket. Denne Elizabeth har ein særskild plass i Victorias liv, og historia deira avdekkes lagvis, til liks med resten av Victorias bakgrunn. Men ein aner allereie frå første kapittelet at Elizabeth er det trygge ankerpunktet i Victorias liv - men til liks med alle kjærleisfylde relasjonar, er det også regnskyer over dette forholdet.

Victoria skaffer seg ikkje jobb, og kan såleis ikkje betale husleiga når dei tre vekene er over. Ho tek med seg blomsterhagen sin ut i ein park i nærleiken, og flytter ut i parken, i ly av blomene sine. Tilværet som uteliggar plagar henne ikkje nevneverdig, men matmangelen gjer at ho prøver å finne ein jobb. Og det får ho. I ein blomsterbutikk. Der ho, sikkert ikkje overraskande for nokon, gjer stor suksess, nettopp fordi ho kan blomsterspråket og bruker det heilt medvite i si omgang med blomsterdekorasjon. Og det er også gjennom denne jobben at ho ein dag møter Den store kjærleiken - blomsterfarmeigaren. Som deler hennar kjærleik til blomar - og som også kjenner blomsterspråket. 

Det er umogleg å gjenfortelle utsnitt frå historia utan at det høyres ut som ein klisjè. Og verre skal det bli: Victoria er redd for kjærleiken. Ho har gjennom ein oppvekst inn og ut av fosterheimer og institusjonar opplevd så mykje tragedie, så mykje usynleggjering og omsorgssvikt at det å tru på at kjærleiken ho møtes med er ekte, er vanskeleg. Å våge å elske nokon tilbake likeså. Victoria rømmer frå det heile, og erkjenner for seg sjølv (om enn bare underbevisst) at ho må skremme ut nokon skjelett frå fortids-skapet sitt og forsone seg med det som har vore før ho kan gå vidare. Redsla må slippe taket før ho tør å stole på seg sjølv og dei rundt seg. 

Det er vanskeleg å yte boka rettferd ved å gjenfortelle handlinga, for ein får ikkje fram det vare, ein får ikkje fram det såre, det gode og det rørande. Det går ikkje an å fortelle om dei fantastiske kvinneportretta boka har utan å røpe så mykje av handlinga at leseropplevinga risikerer å bli øydelagt. For Victoria er omgitt av kvinner. Sterke kvinner. Gamle kvinner. (Grusomme kvinner.) Gode kvinner. Unge kvinner. Sprelske kvinner. Og det er i dette vakre kvinnefellesskapet at Victoria finn seg sjølv og sin veg tilbake til livet. Og den raude tråden er skilanden på tigerlijer, raude nelliker og liljekonvaller.

Eg kjenner at gjenfortellinga mi høyres ut som ein klisje. Men det får våge seg. La lattersnufsa (!) mine frå dagen under dyna vere eit sanningsvitne: les boka, du.

Mitt forhold til raude nelliker vil aldri igjen bli det same.

Den vanskelege nasjonalist-termen

Min kamerat K sende merksemda mi mot ein albansk song frå i fjor som rett og slett har som formål å styrke nasjonalkjensla. "Kuq e zi" betyr raudt og svart, og songen handler om at det er flagget og nasjonalkjensla som bring nasjonen saman, i motsetnad til religion. Innpakkinga er difor nasjonale symbol i fleng, og flagg, Skenderbeg-ørna, folkedrakter, folkedans og (det eg trur er) nasjonale landemerker brukes heftig, på ein måte som får til og med hjartet mitt til å fylles med ein glede over det albanske, om eg er norsk aldri så mykje. Det er mogleg eg er miljøskadd etter å ha arbeidd med albansk nasjonalisme ei stund, men eg opplev det ikkje som kleint, heller. Det er ein vakker hyllest til det albanske, og ikkje noko anna.

"Feja e shqyptarit asht shqyptarija" er orda som etter sigande starta tanken om at den albanske nasjonen hadde noko til felles som var overordna dei religiøse motsetnadene. Eit fellesskap djupare enn det ein fann i gudshusa. For eit folkeslag med eit heilt særeige språk, delt mellom tre (eller fleire) land, to religionar og fire religiøse retningar var orda kanskje ein heilt grunnleggande føresetnad for å skape ein sams identitet. "Albanarane si tru er det albanske".

Wake, Albanian, from your slumber,
Let us, brothers, swear in common,
And not look to church or mosque,
The albanian's faith in Albanianism!

(Pashko Vasa "O moj Shqipni" frå 1878 i Robert Elsies omsetjing)

Dette er for så vidt bakgrunnen for masteroppgaven min, men det er ikkje for å drive reklame for den oppgåva eg ikkje heilt er ferdig med eller for å syte for at mine eventuelle lesarar er betre budd om eg måtte buse ut med "eg er så fascinert av det albanske nasjonssynet" over ein kaffikopp eg skriv det. Men fordi eg blei sittande å lure på kva det er som gjer at det er heilt utenkeleg å lage ein slik musikkvideo på norsk. 

Eg skreiv i stad at eg ikkje opplevde songen som klein. Det er ikkje heilt sant. I  det eg byrja fundere på korleis dette skulle sett ut om ein hadde gjort det på norsk, fylde meg ikkje med den same gleda, men med ein ekkel smak i munnen. Tanken på at to-tre populære norske artistar skulle gå saman om å lage ein hyllest til det norske flagget og dei tinga som bind oss saman er fjern - med unnatak av i krisetider. At dei i tillegg skulle ikle seg flagg, og ha statistar som dansa halling i bunad på Prekestolen, i Geirangerfjorden og under nordlyset, er heilt utenkeleg, med mindre det var gjort på ein parodisk måte.

Grunnen til at det er slik, er sjølvsagt arva etter den andre verdskrigen, og redsla for at det som då skjedde i nasjonen/ nasjonane sitt/sine namn igjen skal kunne bryte laus. Redsla for at nokon skal meine at den nasjonen dei opplever å vere ein del av, skal vere meir verd enn den nasjonen andre meiner dei høyrer til i. Difor har vi outsourca det å vere stolt over å tilhøyre ein nasjon til konkurranser. Difor er vi stolte over å vere norske når kokkelandslaget vårt er det beste i verda, Secret Garden rocker Grand Prix eller Marit Bjørgen sørger for å hente VM-gullet heim til Trøndelag, og difor er det heilt greitt at Therese Johaug og håndballjentene svøper det norske flagget rundt seg når dei har vunne. Og difor er tanken på å utbasonere "eg er stolt av å vere norsk" til tilfeldig forbipasserande fjern (med mindre ein har snakka om sportsmeritter) - for ikkje å snakke om å kle på seg flagget på dei måtane som er gjort i videoen. Kjole med det norske flagget på? Festskjorte med riksvåpenet i paljetter? You gotta be kidding me!

Eg har heile livet vore oppteken av det norske. Eg er fødd og oppvakse i ein norskdomsfamilie, der tradisjonsmusikk, folkedans og "den norske litterære kanon" har hatt ein sjølvsagt plass i kvardagen. Å vere stolt av røtene sine har alltid vore naturleg. Å vere stolt av det norske språket og det norske flagget fekk eg inn med morsmelka - akkurat dei same tinga som ifølge denne sangen danner grunnlaget for den albanske nasjonalismen. Men å kalle meg nasjonalist?

Eg vaks opp med naboar frå andre sida av kloden, og har alltid vore utruleg stolt av det fellesskapet vi har. Eg dyrka dei amerikanske orda i (den eine) dialekta mi - etterlatenskap etter Listas 150 års migrasjonshistorie. Kunnskapen om ein skibbrudden hollender som forfar (ei historie eg i dag ikkje heilt er sikker på om faktisk er sann!) og vissheita om at eg hadde hollandsk blod i årene var viktig for meg, utan at det gjorde meg mindre norsk. Men kanhende gav det meg, i alle fall i eige hovud, eit eksotisk tilsnitt. 

Også min generasjon har arva forestillinga om at ein skal passe seg for å vere for stolt av sine røter og sitt opphav, fordi det kan føre til at ein gjer seg til betre enn "dei andre", kven "dei andre" enn måtte vere. Frykta har historisk berettigelse, og ein treng ikkje gå så langt tilbake som til den andre verdskrigen for å finne bevis på det. Og kanskje kan ein hevde at dette danner ein vond sirkel: fordi vi som ikkje meiner at det å vere stolt av å vere norsk utelukker at også andre folkeslag har rett til å vere stolte av sitt opphav lar vere å seie høgt at vi er stolte av nettopp å vere norske, lar vi kanskje dei som meiner at det finst a-og-b-lag få eksklusiv rett til å kalle seg nasjonalistar?

Eg klarer ikkje heilt å kalle meg nasjonalist, sjølv om eg av og til gjerne vil. Hjernen min har akseptert at termen er såpass vanskeleg i ein vest-europeisk kontekst at om eg skulle bruke termen, ville eg ha hatt behov for minst 20 minutt med "oppklaringer" av kva eg IKKJE legg i termen. Så då er det enklere å la vere - og det irriterer meg grenselaust, men eg gjer det like fullt.

Ein av dei få eg kjenner som kaller seg nasjonalist og som bruker omgrepet i sin mest inkluderande variant, er venninna mi Stine. Hennar norskdom inkluderer eit dansk opphav - og få har vore meir stolte av å vere dansk - utan at det har gjort ho mindre norsk. Identitet har aldri vore matematikk. Stine heldt for nokre år sidan 17. mai-tala i heimbygda, og den kan du lese på bloggen hennar. 

Så la oss ikke være hovmodige og tro at Norge er et bedre og viktigere land enn andre. Men la oss være stolte av hvor vi kommer fra. Og la oss være rause og inkluderende mot alle de som ønsker å være en av oss, både på en dag som denne og alle andre dager.

Eg vonar at det om nokre år er Stines definisjon som vinn.

Effekten av langsiktig lobby

Min gode venn J har i mange år drive intens lobby. Han har brukt mange timer for å få meg til å endre forbruksmønster. Prøvd med alle tilgjengelege middel å få meg til å innsjå at vanene mine måtte endres radikalt. At eg ikkje kunne fortsette å leve min kvardagssjonglering utan "ein slik ein". At det ikkje ville vere berekraftig å fortsette å springe rundt med kalender, datamaskin og ein mobil som anten er i ferd med å falle frå kvarandre eller som mister viktig informasjon. Ikkje for det, i perioden lobbyen har pågått, har eg i alle fall hatt 3 telefonar, men like forbaska...

Skal ein drive lobby mot ein sørlending, må det åpenbart skje langsiktig. Vi er ikkje å raske i vendinga, som kjent. Vi treng ei viss tilnærmingtid. Og såleis er det kanskje bare som det skal vere, når Js forsøk på å lokke meg med "ein driiiitbra app, som du bare måååå ha" eller "du, som har så mykje å gjere, på så mange felt, du kan jo ikkje fortsette med gule lapper du mister kontrollen på". For eg måtte då forstå at eg treng ein smarttelefon?

Vel. Eg har sett at han har hatt eit poeng, men eg har ikkje hatt bry til å ta meg råd. Dei pengane har eg jo tross alt mykje anna rart eg kan spenne vekk på!

Men her om dagen fekk eg mi første lærarlønn. Ikkje noko å leve på, men såvistes ikkje noko å klage over. Det er ganske god business å vere vikarlærar, nemlig. Då eg sjekka kontoen, fann telefonen ut at den skulle gå i vranglås. Igjen. Synd for den, for der og då bestemte eg meg for å gi etter for det "massive" presset. Så kunne eg bruke mi første lærarlønning på "fornuftig" vis. Og så kunne eg kanskje få ein fungerande telefon på kjøpet.

Det er ein viss ironi over det heile. For etter november har både organisasjonsaktivitet og reiseverksemd blitt ganske drastisk redusert, i alle fall inntil vidare. Så hovudargumentet til J er eigentleg borte.

Men eg bukka under til slutt. J kan innkassere siger ganske snart, for plutseleg ein dag står det eit snilt menneske på døra mi med ein ny telefon til meg..

Det nytter altså å drive lobby andsynes sørlendingar. Det tek berre mykje lenger tid...