Ny lærdom veke 1

På fredag kom eg på at det var på tide å gjenvinne eit nyttårsforsett frå nokre år tilbake. Eg bestemte meg for at eg kvar einaste dag i året som kjem (eller, om eg skal vere meir realistisk: så lenge eg gidd) skal lære ein ny ting - og skrive denne ned i ein kalender eg likevel hadde liggande. I lag med det eg har lært skal eg lagre eit stikkord om korleis eg har lært det, mest fordi det kan vere artig for min eigen del. Eg kom i skade for å skrive om det på facebook, og fekk ei oppmoding om å kringkaste den nyvunne kunnskapen - derav denne posten, som vonleg blir den første av i alt 52 poster frå 2012. (Realistisk blir den nok den første av nærare 10 enn 52, men pytt, her starter vi då ikkje med å vere negative).

Eg jukser litt, og tek med ein lærdom frå dagen før også, eg, likegodt. Eit bonusspor, så og seie.

Torsdag 5. januar - ein kul viser seg å ha eit medisinsk uttrykk

Går du til legen og får melding om at du har eit atherom, betyr det at du har ein talgkjertel (som f.eks kan vere ein hårsekk) som av ein eller annan grunn ikkje har opna seg. Det kan oppstå betennelse i denne, og den guffa som er i det betente atheromet kan anten komme ut ved at legen gjer eit snitt og grev massen ut (då må atheromet vere heilt lukka - heilt "ferskt") eller så vil det krympe av seg sjølv, og gørra sive ut av seg sjølv. Ein kan også få ein (reseptbelagt) olje ein smører på, og då ser det ut som om ein smører på seg deodorant på åstaden. Den som måtte ha lyst til å lære meir om fenomenet, kan t.d. kikke her. Og skulle du lure på korleis eg brått har lært så mykje om dette i løpet av ein dag, vel, så seier eg igrunnen berre at legen ikkje har kutta i meg ("men skulle det bli nødvendig, gjer eg det med glede neste gong!"), og resten får du nesten tenke sjølv.

Fredag 6. januar - eit nytt folkeslag oppdages

Eg fekk eit postkort frå ein tilfeldig person i Tyskland (som også like tilfeldigvis skreiv på norsk!). Kortet kom fordi både eg og avsendaren er medlemmer i den fantastiske tenesta Postcrossing, som altså lar deg sende og motta kort til og frå tilfeldige folk andre stader i verda. Kortet eg fekk, såg slik ut:

Biletet viser to jenter i sorbisk folkedrakt. Den vennlege sjela som sende meg kortet, kunne fortelle at sorbarane utgjorde størstedelen av folkesetnaden i byen der ho bur, og at dei er eit vest-slavisk folk med sitt heilt eige språk og ein eigen kultur. Eg las kortet fleire gonger, for eg totte det var så rart at det skulle vere så mange serbarar i den delen av Tyskland - inntil eg altså såg at det var ein o, og ikkje ein e inni der.Dette vekte nysgjerrigheita mi, og eg måtte søke dei opp. Wikipedia kunne t.d. fortelle meg at dei primært held til i det austlege Tyskland, men at somme av dei også bur i Polen. Sorbisk er offisielt anerkjent som minoritetsspråk i Tyskland, og difor kan ein i fleire byer i det sorbisk-språklege området finne gateskilt på både tysk og sorbisk. Sorbarane har eit eige flagg og ei eiga hymne. Flagget ligner litt på flagget til "liksom-namnetvillingen" lenger sør i Europa, og berre for at ein skal vere sikker på at ein må halde tunga rett i munnen, heiter folket Serbja på oversorbisk (som er ein av to greiner av sorbisk).

Laurdag 7. januar - nourskens merkelige uttrykk

Då eg gjekk i 2. klasse på vidaregåande, hende det at norsklæraren min skreiv "obs! Noursk" eller "norusk, ikke norsk" på stilane mine. Med det meinte ho at eg hadde brukt ord, uttrykk og vendinger som ikkje passa seg i ein norskstil - eg hadde brukt termer ein berre bruker i byråkratiet, såkalla "NOU-norsk", gjerne forkorta noursk. Laurdagen var berre nokre minutter lang då ein kamerat gjorde meg merksam på substantivet "eksponat", som hadde vore brukt i fredagens Offisielt frå statsråd. Ut frå samanhengen tolka han ordet til å måtte bety utstillingsobjekt. Ordbøkene på nett oppgav at ordet korkje fanst på nynorsk eller bokmål, så eg søkte kunnskap i bokhylla. Framandordboka hadde ingen ordforklaring, men Tanums store rettskrivingsordbok viste at nemnde byråkrats nourskforståing var prima. Ordet betyr "utstillingsgjenstand". Kjekt å kunne ordforklaringa, men ikkje legg ordet inn i kvardagsspråket, kjære lesar. Du vil nødig få raudpennen og "OBS! Noursk!" i margen.

Søndag 8. januar - djupdykk i eit gamalt albansk ekteskapsavtalebrotsprinsipp.

Først og framst brakte søndagen med seg mykje kunnskap om innhaldet i skuffer, boksar og hyllar i heimen. Det har vore Den store rydde-dagen på Lærarloftet, nemleg, og det fascinerer meg alltid kor mykje eg har gløymt at eg har. Men uansett. I ei von om å klare å jobbe litt med masteren min, fann eg fram til ei bok som skildrer den historiske utviklinga til albanarane - Miranda Vickers "The Albanians. A modern history". Og der gjenoppdaga eg noko eg hadde gløymt, og som eg finn uhyre interessant. I den albanske kulturen har det tradisjonelt vore slik at kvinna skifter familie ved giftermål - ho blir ein del av sin manns familie. På landsbygda betydde det at kvinnas familie mista arbeidskraft - og difor har det heile vegen vore slik at det er mannens familie som betaler "medgift" - som ein slags kompensasjon for at brudens familie mister flittige hender i daglegdagsstellet. Vickers fortel at frå gamalt av var det slik at allereie i det eit jentebarn kom til verden, kunne familien love bort datra - og den komande mannens familie måtte allereie då betale første delen av "avgifta". Siste delen blei betalt ved ekteskapsinngåelse. Kvinna kunne nekte å inngå ekteskap. Gjorde ho det, måtte "avgifta" mannens familie hadde betalt, betalast tilbake, og ho måtte sverge på å forbli jomfru livet ut. Og så, den kuriositeten som eg totte var så interessant: dersom kvinna nekta ekteskap, betalte tilbake og forblei jomfru, kunne ho leve som ein mann. Ho kunne gå med klede som elles berre menn ville gå med, ho kunne arve land og ho blei rekna som ein likemann blant mennene. (Skulle ho derimot ende opp med å bryte løftet om å leve i sølibat, ville ho vanære familien, og familiens einaste løysing var å sørge for å ta livet av henne...)