lørdag, oktober 05, 2013

Frem fra glemselen/ Kvardagsepistel

Eg kom i skade for å begynne eit oppryddingsforsøk på dropboxen min. I ei mappe merka med "kan kanskje brukast til noko", fann eg denne historia, som eg sikkert hadde tenkt at eg kunne bruke til ei novelle eller noko, om ungdomstidas forfattarkall skulle slå til igjen. Eg syntes teksten var nokså morsom, og sidan eg ikkje trur forfattarkallet kjem til å vende tilbake, får eg nesten nytte høvet til å spreie det her i staden. 


Jeg kjente kallet allerede på kinoen. Det var rart, for jeg var tørst. Men jeg visste at i en motsetningsfylt kropp som min, var det helt reelt. Jeg måtte tisse.

Vi gikk av banen, og ingen av oss ville gå hvert til vårt. Vi ville begge gå litt, sånn helt uten mål og mening. Vi hoppa av på Ullevål. Tilfeldighetene fulgte oss opp Bergslia (sikkert fordi han skulle ned, jeg skulle opp, og da virka det mest logisk å gå rett fram). Da vi kom til krysset under Berg stasjon, bestemte jeg meg for at vi skulle ta vegen ned til nordnorsken. Erfaringsmessig står dørene der ganske ofte åpne, og kanskje jeg var heldig?

Men nei, der var det stengt. Trappene fulgte oss ned mot rundkjøringa før Ullevål. Der var det kratt. Og plutselig: hvorfor ikke benytte sjansen? Oslos mange skogsholt har jo flere funksjoner, men det å være en tilfeldig tissestasjon for sånne som meg, måtte være et av dem, spesielt på en dag som denne, da regnet hadde gjort sitt til at det allerede var vått i skogsbunnen.

Innover i holtet, under kvister, i ly av bjørk, fant jeg mitt lille natteparadis. Jeg gjorde som jeg hadde lært på speideren: finn en bakke, sitt sånn at du tisser nedover. Hold på buksa, pass på at du ikke tisser på skoa. Slipp deg løs.

Sjelden har det å tisse vært nærmere paradis. Og at det var minst en liter som måtte ut, det er jeg sikker på. En liter væske gir deg god til å filosofere. En liter væske kan ikke komme ut i ett. En liter væske tar tid. Tid til å tenke, tid til å kjenne etter. Hva er det som stikker så bak der? Og den sakte erkjennelsen av at du har satt deg i et brenneslekratt. 

torsdag, august 29, 2013

Bok: Reisen til Bella Coola

Eg er ekspert på å trykke på "lagre" i staden for "publiser" på bloggen eller "send" på eposten. Då eg tidlegare i dag svinsa forbi bokhylla, kom eg til å tenke på kva han mannen eigentleg sa i artikkelen om Bella Coola. Eg visste eg hadde funne referansen i innlegget om boka til Kari Nygaard. Men den låg ikkje på bloggen. Fordi eg hadde trykka på feil plass. Så her kjem eit innlegg som altså skulle vore publisert i mai. Kan eg skulde på å vere sørlending? Vi er jo ikkje alltid kjent for å vere så kjappe av oss..


Biletet har eg frimodig stole frå Aschehoug sine nettsider

Eg blei sengeliggande i byrjinga av mai. Etter nokre dagar med næringsopptak på minussida orka eg ikkje eingong sjå film. Men å ligge under dyna var keisamt, og ingenting skjedde på facebook (det gjer jo aldri det når ein er sjuk! Muligens fordi ein er inne ca kvart 2. minutt?). Eg treiv til meg ei bok frå nattbordet. Timane berre forsvann. 

Heile livet har eg hatt Den store Amerikareisa framme i pannebrasken. Det er vel umogleg å ha opphav frå Lista utan at Amerika har vore ein del av livet. Mine oldeforeldre på morssida hadde ikkje overlevd om det ikkje hadde vore for Amerika. Mine oldeforeldre på farssida hadde aldri fått lov til å gifte seg om det ikkje hadde vore for at oldefar hadde vore "over there". (Dei to forelska hadde vel heller aldri møttes om dei hadde blitt verandre i Noreg, strengt tatt..). Slekta mi hadde med andre ord ikkje vore til om det ikkje hadde vore for amerikabåten. Men samstundes har eg eit litt anstrengt forhold til amerikareisene i litteraturen. Kanskje er det fordi det Amerika dei skildrar er eit ganske annleis Amerika enn det som har vore ein del av min familie si kollektive (Brooklyn-) fortelling? Derfor var det med ei viss skepsis eg gjøyv laus på Kari Nygaards "Reisen til Bella Coola".

Amerikabåten SS Majestic fraktar i 1892 med seg tre (fiktive) personar som har tre ulike grunnar for å forlate, og kanskje til og med rømme frå, sine norske røter. Hovudpersonen Ingrid og ektemannen Esten forlet Østerdalen i von om eit betre liv. Ingrid ber ei stor sorg, og om Esten eigentleg deler denne, skjuler han ho i arbeidet sitt. På båten over blir Esten så sjøsjuk at han må halde seg i kahytten heile turen. Den meir sjøsterke Ingrid får derfor høve til å utforske det mini-samfunnet Amerikabåten er heilt for seg sjølv. Slik har det seg at ho møter prestesonen Andreas frå Stavanger. I Estens ufrivillige fråver veks det fram eit sterkt vennskap mellom den skuleflinke innlandsjenta og akademikarmannen frå strandkanten, og mellom linene forstår vi at dette kanskje er noko meir enn "berre" vennskap. Både Ingrid og Andreas rømmer frå stor sorg, og på kvart sitt vis har sorgene deira eit skamfullt element ved seg, og sjølv om dette er uuttalt, forsterker det banda mellom dei. Men dei kjem frå to ulike verder, og ho er gift. Når båten klapper til kai på Ellis Island, må dei også seie farvel til kvarandre. 

Andreas, som har vakse opp i borgarskapets stillesittande tilvere, får eit røynddomssjokk når han må finne på noko å brødfø seg med. Han dreg til Chicagos slaktehallar for å jobbe av seg sorga. Esten og Ingrid reiser til Minnesota, til Esten sin onkel og familien hans. Esten jobber minst like hardt som heime, i god lutheransk and. Ingrid klarer derimot ikkje heilt å tilpasse seg hustrurollen som det blir forventa at ho skal fylle. Etterkvart klarer ho å overtale sterke krefter om at ho kan få andre oppgåver i området enn berre å vere gardskjerring. Det er duka for skandale.

Tittelen på boka er eit klart hint om at Ingrid og Esten skal vidare. Til kanadiske Bella Coola, som i 1890-åra blei busett av ei gruppe norske lutheranarar. Den spanande historia til kolonien kan du lese her. Nygård bruker Bella Coola som eit slags "forjettede land", der Esten og Ingrid skal skape eit nytt liv, og sjølv rydde seg grunn i karrig jord. Men det går vel ikkje heilt som planlagt..

Reisen til  Bella Coola er ei vakker bok, men ho er langdryg. Dette er ikkje boka for deg som treng spenning på kvar tredje side, for det hender at det går langt mellom hendingene her. Og plottet i boka er kanskje ein smule for forutseibart - eg kjende meg ganske sikker på korleis det kom til å ende allereie etter ti sider. 
Innimellom framstår boka som ein transportetappe, og slutten tyder på at dette kanskje er meint å vere første bok i ein serie. Eg vonar at det stemmer, for eg kjenner eg gler meg til ei bok til. Og har eit lønnleg håp om at det kanskje er litt mindre "pause" i den. 

Takk til Aschehoug for fint meldeeksemplar!

mandag, mars 25, 2013

Bok: Jo fortere jeg går, jo mindre er jeg

Eg liker Earth Hour. Eg skryt til og med av å ha bidratt til å snikinnføre det før tida, for det gjorde vi faktisk i eit kolletiv eg budde i etter å ha høyrt om det frå Australia. Eg tilhøyrer også den delen av folket som meiner det er juks å sitte med datamaskinen på batteri under Earth Hour. For to år sidan erklærte eg til og med at Earth Hour overgjekk 17. mai som min yndlingsdag -  (lenge til eksamen,) levande lys, god middag  og gode venner er ein uslåeleg kombo. Kven treng elektrisitet då?

I år, derimot, var det bare meg, ei gigantisk rettebunke på pcen, ein passe varm hybel, eit ullpledd, 13 t-lys, to kubbelys. Middagen var oppeten, venner og bekjente reist på påskeferie, og eg ikkje reist på feire til familien ennå. Kva skulle eg ta meg til? Jo, eg treiv ei tilfeldig bok frå bunka av bøker eg hadde tenkt å lese om høvet baud seg. 

Det er noko poetisk over at eg i mi einsemd treiv den vakraste boka om einsemd eg nokon gong har lese. Eg kunne nå ha sagt noko vakkert om korleis einsemda mi ikkje var til å halde ut, og korleis det å få ta del i hovudperson Matheas einsemd var det einaste som heldt meg oppe. Men det ville vore blank løgn. Eg treiv boka fordi ho var så lita at eg kanskje ville klare å lese ho ut før kvelden var omme, slik at eg hadde ei unnskuldning mindre til å unngå å rette elevtekstar dagen etter. Då eg var komen halvvegs tok eg meg sjølv i å lese ekstra seint, i å medvite hale ut tida. For det å lese ut boka ville vere det same som å måtte forlate Matheas vakre, einsame univers.

 (Biletet har eg frimodig rappa frå Oktober.no i von om å bli tilgitt fordi dette strengt 
tatt er ein slags reklame, og det utan at dei har betalt eller bestukke meg eller noko anna)

Kjersti Annesdatter Skomsvold har skrive ei vakker og morsom bok om ei lita dame som aller helst vil gå i eitt med tapetet. Ho er bokstaveleg tala heilt utan nettverk, og ho veit heilt enkelt ikkje korleis ho skal forholde seg til andre mennesket. Ektemaken Epsilon er det einaste mennesket ho har kunne forholde seg til, og vi aner snart at han muligens ikkje er til lenger, sjølv om ho fortset å omtale han i presens. Livet hennar består av pikekyss, rundstykker, syltetøy, ørevarmer-strikking og venting. Ufattelege mengder venting, og aller mest på at Epsilon skal bli ferdig på jobben i Statistisk Sentralbyrå. For ikkje å snakke om at han skal bli pensjonist, så dei kan vere i lag heile tida. Då han endeleg blir pensjonist, går det galt. 

Mathea har aldri heilt skjønt korleis ho skal forholde seg til andre menneske. Ho forstår dei ikkje, og det er særdeles gjensidig. Gradvis forstår vi lesarar kvifor, og etterkvart som det blir avdekt, er det ikkje lett å vite kven ein skal vere forståingsfull andsynes. For ho har aldri lært sosiale kodar og denslags, korkje heime, i skulen eller seinare i livet. Epsilon har vore den einaste ho har forstått seg på, og han har forstått ho.

Matheas univers er området rundt Lutvann. Det er vannet, det er området rundt, det er boligblokkene der. Derfor er det også i dette området ho gjer sine forsøk på å bli sett. Av naboane. Av dei på butikken. Av dei på eldresenteret. Ho baker rundstykker og pikekyss i stor skala for å servere på borettslagsdugnaden, vel vitande om at ho ikkje treng å vere med. Men korleis skal ho gå fram for å servere det? Ho kjøper syltetøy på glass, men får ikkje opp lokket. Korleis skal ho formulere seg for å få svensken bak disken til å opne glasset før ho forlet butikken? Ho drister seg på eldrekveld på senteret, og sjølv der det skal vere koseleg for alle går ho att med tapetet. Ho tulleringer til opplysninga i håp om at dei fører statistikk over kven som er dei mest populære å få opplyst nummeret til. Ho lager seg ein tidskapsel, bare for å vise at ho har eksistert. Ho hiv seg til og med på ei småkriminell karriere - alt i håp om å bli lagt merke til.

Skomsvold kunne ha skrive ei grusom bok om einsemd. I staden har ho skrive ei morsom, var og fin bok om ei dame som eigentleg er ganske tøff, men som aldri heilt har skjønt korleis ho skal få vist akkurat det til seg sjølv eller andre. Les boka, du vil ikkje angre. (Nesten-rim!) For, som Mathea vile sagt det: "Sannsynligheten for  at det skulle skje må være mindre enn Ɛ, dersom Ɛ er en mikroskopisk liten mengde".

Mathea fortener minneord. Eg gjer Goethes ord til mine, og lysar fred om hennar litterære minne med orda
Warte nur, balde
Ruhest Du auch.