Nysgjerrigheitsdrapet

Gutten ved sidan av meg var lei av å lese Donaldpocketen sin. Han hadde lese den ut to gonger allereie på den stunda bussturen hadde vart. Han var lei av å ete chipse han hadde fått med som kos på turen, lei av å skulle orientere seg sånn at han var heilt sikker på at vi var (eller ikkje var) komen til den plassen der han skulle ringe til pappaen sin for å seie at "nå kan du sette deg i bilen, for nå er vi der straks". Så då eg lukka boka eg hadde lese i, greip han sjansen til å fortelle. Om vennene sine, om familien sin. Om ting han lurte på.

Han var 9-10 år, og stor nok til å sette ting i samanheng, men liten nok til ikkje heilt å skjønne at hans verd og framande menneske si verd ikkje nødvendigvis var dei same. Derfor prata han om nabolaget sitt og forventa at eg visste korleis det såg ut der (endå eg ikkje forstod kor i landet nabolaget eigentleg var), og han tok for gitt at eg kjende Markus. Markus, skulle det vise seg, var bestekompisen med stor B - kompisen det var vondt å reise frå og som gjorde at det ikkje var så stas å dra til pappa for påska.

Mens trafikken gjekk i sneglefart langs E18 lærte eg om korleis ein finn pølsepakker på skoletur i skogen, at alle lærarar har ein eigen måte å slokke bål på (det blir alltid masse røyk!) og konsekvensane av å stå på skateboard utan kne- og albogebeskyttarar. Eg fekk innblikk i korleis ein kameratgjeng på fire finn på rampestreker så uskuldige at lærarane blir glade når gutane trur dei blir sinte. Om gode klassekamerater, om kva ein kan gjere ein regnvêrsdag, om hundar.

Eg svarte for det meste bare "ojsann!", "næmmen" eller "ja, du veit det at dei såra som gjer mest vondt, det er dei som bare er akkurat i overflata". Talestraumen hans var konstant, og historiene hans, som for han var så sjølvsagte, var for meg historier om ein barndom eg ikkje har føresetnader for fullt ut å forstå, oppvaksen i ei tid utan mobiltelefon og med minimalt med tv-spel som eg er. Det var ein livsglad guts skildringer av ein aktiv kvardag, og eg følte meg utruleg priviligert som fekk eit innblikk i den.

I det vi køyrer inn i Arendal kommune blir han taus. Eg seier ikkje noko, eg heller. Vi sit tause ei stund, eg opptatt av landskapet rundt meg. Han, skal det vise seg, tenker. Hardt. For det er ein ting han ikkje heilt forstår. Noko han har lært på skolen som plager han. Kvifor er det eigentleg slik at folk i Afrika svelt i hel? "Hvorfor finner de ikke bare mat, da, når steinaldermenneskene gjorde det?! Dessuten er det jo så mange ville dyr i Afrika, så det er jo ikke så vanskelig!". Han spør, og ser på meg på ein måte som viser at han  forventer at eg skal gje han svaret med stor S utan å måtte tenke meg om. Måten han spør på, tyder på at han forventer at eg skal svare at "menneske i Afrika er så primitive, skjønner du". Det ville vere svaret som i størst grad harmonerte med hans antakelser, i alle fall.

"Nå spør du vanskelig.." begynner eg, prøvande. "For det første bur det jo vanvittig mange fleire menneske i Afrika enn det gjorde i Norge i steinalderen... Og så er det jo ikkje alltid sånn at menneska bur der maten er å finne...". Eg nøler, og legg til "og så er det sånn at mens vi kan gå i butikken og kjøpe maten, må dei fleste i Afrika dyrke maten sin sjølv, og det er ikkje alltid dei får nok, eller at dei får nok regn..".

Eg har lyst til å fortelle han om skeivfordelinga i verden. Om korleis dei rike landa i verda brenn overskotslagra av korn for å oppretthalde det dei kallar "ein god handelsbalanse" samstundes som TV-sendte innsamlingsaksjoner i dei same landa samler inn store summer for å hjelpe dei som er døden nær av matmangel. Om korleis dei same rike landa meiner det er viktigare at dei får seld SITT mjølkeoverskot til land i sør enn at dei lokale bøndene skal kunne få seld sine produkt. Eg har lyst til å fortelle han at dei fleste som svelt i hel i verden bur i land som sel maten sin til utlandet. 

Eg har lyst til å forklare han korleis det eigentleg ser ut i Afrika. At bildet han har i hovudet ikkje nødvendigvis stemmer med røynda. Eg har lyst til å fortelle han om lydene og luktene frå landsbygda i Tanzania, om åkerlappene utanfor landsbyen, om jordhyttene med tak som må skiftes årlig, om barna. Sit og ønsker eg kunne vist han bilder. Av odelsjenta på Pemba som skal få ta over ein peanøtt-åker ein gong, og fortelle han om korleis foreldra hennar investerer i von om å kunne sikre ho ei god framtid. Vise han bilete av den lokale marknaden på øya hennar. Av barna i landsbyen hennar. Av skulen ho går på.  I ei von om at han skal kunne forstå. Men eg veit at det ville føre til enda fleire spørsmål som er enda vanskelegare å svare på. "Er DET skolen - det er jo ikkje stoler der ein gong!" ville han spurt. Eg ville vist bilder av barna, og forklart at dei et maks to måltider om dagen, men ofte bare eitt, fordi dei ikkje har nok mat - men at dei er heldige som kan spise seg mette ein gong (eller to) om dagen. "Men kvifor gjer dei det sånn, då, kvifor brenn dei kornet når nokon svelter?" - eg veit at han ville ha spurt om akkurat det, for det er sånn han er, slik han har vist meg at han ville reagert. Og eg ville blitt enda meir svar skyldig. Så eg seier det ikkje. 

Marknad i eit veikryss på Pemba. Like borti gata finn ein marknaden der truverdige, men muligens litt inhabile, kjelder  meiner ein finn Tanzanias, ja kanskje Afrikas, aller beste mangoer til sals.

"Det er nok litt vanskeleg å svare på, for det er så mange grunner til at det har blitt sånn..." seier eg til slutt. Det smerter meg å svare slik, for eg veit at eg med det drep ein interesse hos han. Eit slikt svar seier han at dette er ei "vaksengreie". At han er for liten til å forstå. At han er for liten til å bli rekna med. Han aksepterer svaret med eit sukk, og begynner å snakke om hunden sin - den fantastiske hunden som han er så glad i.

Mens sanninga er at det antakelegvis er han som sit med forslaget til den beste løysinga. For han har jo lært på skolen at det ER nok mat i verda til å sikre at alle på jorda får nok mat. Så kvifor sørger vi ikkje bare for at alle får den maten i staden for å brenne den opp?