Nysgjerrigheitsdrapet

Gutten ved sidan av meg var lei av å lese Donaldpocketen sin. Han hadde lese den ut to gonger allereie på den stunda bussturen hadde vart. Han var lei av å ete chipse han hadde fått med som kos på turen, lei av å skulle orientere seg sånn at han var heilt sikker på at vi var (eller ikkje var) komen til den plassen der han skulle ringe til pappaen sin for å seie at "nå kan du sette deg i bilen, for nå er vi der straks". Så då eg lukka boka eg hadde lese i, greip han sjansen til å fortelle. Om vennene sine, om familien sin. Om ting han lurte på.

Han var 9-10 år, og stor nok til å sette ting i samanheng, men liten nok til ikkje heilt å skjønne at hans verd og framande menneske si verd ikkje nødvendigvis var dei same. Derfor prata han om nabolaget sitt og forventa at eg visste korleis det såg ut der (endå eg ikkje forstod kor i landet nabolaget eigentleg var), og han tok for gitt at eg kjende Markus. Markus, skulle det vise seg, var bestekompisen med stor B - kompisen det var vondt å reise frå og som gjorde at det ikkje var så stas å dra til pappa for påska.

Mens trafikken gjekk i sneglefart langs E18 lærte eg om korleis ein finn pølsepakker på skoletur i skogen, at alle lærarar har ein eigen måte å slokke bål på (det blir alltid masse røyk!) og konsekvensane av å stå på skateboard utan kne- og albogebeskyttarar. Eg fekk innblikk i korleis ein kameratgjeng på fire finn på rampestreker så uskuldige at lærarane blir glade når gutane trur dei blir sinte. Om gode klassekamerater, om kva ein kan gjere ein regnvêrsdag, om hundar.

Eg svarte for det meste bare "ojsann!", "næmmen" eller "ja, du veit det at dei såra som gjer mest vondt, det er dei som bare er akkurat i overflata". Talestraumen hans var konstant, og historiene hans, som for han var så sjølvsagte, var for meg historier om ein barndom eg ikkje har føresetnader for fullt ut å forstå, oppvaksen i ei tid utan mobiltelefon og med minimalt med tv-spel som eg er. Det var ein livsglad guts skildringer av ein aktiv kvardag, og eg følte meg utruleg priviligert som fekk eit innblikk i den.

I det vi køyrer inn i Arendal kommune blir han taus. Eg seier ikkje noko, eg heller. Vi sit tause ei stund, eg opptatt av landskapet rundt meg. Han, skal det vise seg, tenker. Hardt. For det er ein ting han ikkje heilt forstår. Noko han har lært på skolen som plager han. Kvifor er det eigentleg slik at folk i Afrika svelt i hel? "Hvorfor finner de ikke bare mat, da, når steinaldermenneskene gjorde det?! Dessuten er det jo så mange ville dyr i Afrika, så det er jo ikke så vanskelig!". Han spør, og ser på meg på ein måte som viser at han  forventer at eg skal gje han svaret med stor S utan å måtte tenke meg om. Måten han spør på, tyder på at han forventer at eg skal svare at "menneske i Afrika er så primitive, skjønner du". Det ville vere svaret som i størst grad harmonerte med hans antakelser, i alle fall.

"Nå spør du vanskelig.." begynner eg, prøvande. "For det første bur det jo vanvittig mange fleire menneske i Afrika enn det gjorde i Norge i steinalderen... Og så er det jo ikkje alltid sånn at menneska bur der maten er å finne...". Eg nøler, og legg til "og så er det sånn at mens vi kan gå i butikken og kjøpe maten, må dei fleste i Afrika dyrke maten sin sjølv, og det er ikkje alltid dei får nok, eller at dei får nok regn..".

Eg har lyst til å fortelle han om skeivfordelinga i verden. Om korleis dei rike landa i verda brenn overskotslagra av korn for å oppretthalde det dei kallar "ein god handelsbalanse" samstundes som TV-sendte innsamlingsaksjoner i dei same landa samler inn store summer for å hjelpe dei som er døden nær av matmangel. Om korleis dei same rike landa meiner det er viktigare at dei får seld SITT mjølkeoverskot til land i sør enn at dei lokale bøndene skal kunne få seld sine produkt. Eg har lyst til å fortelle han at dei fleste som svelt i hel i verden bur i land som sel maten sin til utlandet. 

Eg har lyst til å forklare han korleis det eigentleg ser ut i Afrika. At bildet han har i hovudet ikkje nødvendigvis stemmer med røynda. Eg har lyst til å fortelle han om lydene og luktene frå landsbygda i Tanzania, om åkerlappene utanfor landsbyen, om jordhyttene med tak som må skiftes årlig, om barna. Sit og ønsker eg kunne vist han bilder. Av odelsjenta på Pemba som skal få ta over ein peanøtt-åker ein gong, og fortelle han om korleis foreldra hennar investerer i von om å kunne sikre ho ei god framtid. Vise han bilete av den lokale marknaden på øya hennar. Av barna i landsbyen hennar. Av skulen ho går på.  I ei von om at han skal kunne forstå. Men eg veit at det ville føre til enda fleire spørsmål som er enda vanskelegare å svare på. "Er DET skolen - det er jo ikkje stoler der ein gong!" ville han spurt. Eg ville vist bilder av barna, og forklart at dei et maks to måltider om dagen, men ofte bare eitt, fordi dei ikkje har nok mat - men at dei er heldige som kan spise seg mette ein gong (eller to) om dagen. "Men kvifor gjer dei det sånn, då, kvifor brenn dei kornet når nokon svelter?" - eg veit at han ville ha spurt om akkurat det, for det er sånn han er, slik han har vist meg at han ville reagert. Og eg ville blitt enda meir svar skyldig. Så eg seier det ikkje. 

Marknad i eit veikryss på Pemba. Like borti gata finn ein marknaden der truverdige, men muligens litt inhabile, kjelder  meiner ein finn Tanzanias, ja kanskje Afrikas, aller beste mangoer til sals.

"Det er nok litt vanskeleg å svare på, for det er så mange grunner til at det har blitt sånn..." seier eg til slutt. Det smerter meg å svare slik, for eg veit at eg med det drep ein interesse hos han. Eit slikt svar seier han at dette er ei "vaksengreie". At han er for liten til å forstå. At han er for liten til å bli rekna med. Han aksepterer svaret med eit sukk, og begynner å snakke om hunden sin - den fantastiske hunden som han er så glad i.

Mens sanninga er at det antakelegvis er han som sit med forslaget til den beste løysinga. For han har jo lært på skolen at det ER nok mat i verda til å sikre at alle på jorda får nok mat. Så kvifor sørger vi ikkje bare for at alle får den maten i staden for å brenne den opp?

Den usynlege?

Av og til, når eg er på store samlinger der det er mykje folk, hender det at eg er den einaste i følget som ikkje får mat når det skal serveres. Av og til er det ein konsekvens av matallergi og dårleg hovmeisterkoordinering, men enda fleire gonger skjer det som konsekvens av at eg tydelegvis er usynleg for hovmeistrar og servitørar. Desse gongene har av ein eller annan grunn ein særleg tendens til å finne stad på tider der eg har eit blodsukkernivå nesten på minus, gjerne fordi eg er på ein konferanse som følger malen lunch ca 12 og middag 8 timar seinare.

I dag (eller strengt tatt i går, sidan vi nå har bikka midnatt) var ein slik dag. Eg er på eit relativt fancy hotell kjend for sitt supre kjøkken. Det er barne- og ungdomting, og 3 retters middag er ein fin måte å markere det heile på. Men om kjøkkenet er supert, er det ikkje gitt at koordineringa av serveringa er like mykje å skryte av.

Eg sat på same bordet som 8 andre. Innerst i hjørnet, for så vidt. Og då middagen blei servert, fekk altså mine sidekamerater mat - men det gjorde ikkje eg. Ein servitør gav teikn til ein annan om at min plass måtte påspanderes ein tallerken når neste runde kom. Men då servitørane kom tilbake, var det ikkje mot vårt bord. Det varte og det rakk, og sakte men sikkert gjekk det opp for meg at det visst ikkje var nokons intensjon at eg skulle få middag. Meir enn ein servitør gjekk forbi og kasta eit blikk på bordet vårt, tilsynelatande for å konstatere at alt var i sin skjønneste orden.

Problemet er at når blodsukkeret er lågt frå før, blir det faktisk ekstremt lågt når dei rundt meg begynnner å spise. Truleg er det ein eller annan mekanisme som slår inn når maten kjem på bordet som gjer at den reservetanken ein har brukt slås av fordi den altså skal fylles på igjen, for den slår inn enten eg kan spise maten eller ikkje. Men når fôringa ikkje skjer sånn i rimelig tid etter at reservetanken er avskrudd, gjer kroppen opprør. Skjelven, ør og ganske ute av stand til det meste. Då er det ganske kjipt å sitte der og vere usynleg. 

Min kjære kamerat Johannes, som kjenner meg godt nok til å vite korleis eg blir når eg har gått på reservetank alt for lenge og som veit kva tid naudblussen er tent (og slukna) tok grep (som han har måtte gjort fleire gonger før). Greip tak i ein servitør som kom forbi, og sa at vi mangla "ein tallerken". 

Etter det som kjendes ut som ei æve kom servitøren tilbake med ein tallerken. På høgkant i neven. Ein tom ein, altså. "Eeeh, altså, eg bad om ein tallerken fordi vi mangla ein tallerken, fordi det er ein her som ikkje har fått mat!" sa Johannes, kanskje ein smule krasst. Servitøren såg skamfull i golvet, og hadde han vore katt, hadde halen hans vore stukke mellom beina hans då han luska seg ut igjen med tallerkenen sin.

Men greitt nok. Å misforstå "vi mangler ein tallerken" skal han tilgis for. Å derimot IKKJE komme tilbake med mat på nemnde tallerken nesten umiddelbart, er på dette tidspunktet eit enormt svik. Eg venter, venter og venter enda ei stund, men ingenting skjer. Dei første rundt bordet mitt har nå ete opp. 

Etter lang tids venting på oppfylt tallerken kjem det inn ein annan servitør, ei av dei som sjekker at det er nok poteter rundt på bordene, som sjekker om nokon treng leskedrikkspåfyll og så vidare. Ho ser at eg sit der utan å ete, og sender meg eit spørrande blikk. Eg sender ho ei oppgitt "eg har faktisk ikkje fått mat"-mine tilbake, og ho forsvinn ut.

Eit minutt eller så seinare ligg tallerkenen framfor meg. At maten var blitt kald får heller vere, det aller aller viktigaste var at eg omsider fekk i meg sårt tiltrengt mat. Ingen "orsak" kjem når tallerkenen min omsider kjem på bordet, men derimot får eg melding om at "nå skal du i alle fall få først, så vi er sikker på du får" når eg får dessert. I beste fall kan eg sette det på konto for ein dårleg spøk. I dette tilfellet var den særs dårleg tima, skjelven som eg framleis var etter blodsukkerproblemet. Staden reklamerer med "lidenskap og omtanke i 350 år", men eg følte vel ikkje akkurat at det var det omtanken som stod i høgsetet den kvelden.

Når eg tenker meg om, skjedde faktisk det same på same stad i fjor. Då sat eg såpass midt i tråkket at det blei påfallande for servitørane at det var ein av dei på bordet like ved kjøkkenet som ikkje åt, og ergo ikkje hadde fått mat, så sjølv om maten min kom på bordet etter alle dei andre på same bordet, var det mens den ordinære serveringa framleis pågjekk.

Vel har eg vore på mange konferanser, seminarer og samlinger oppigjennom. Men eg innser at dette er den fjerde på rad (!) der eg har vore ein av minst 50 deltakarar kor eg har blitt sittande att utan mat før det har blitt purra. Førre gong det skjedde, var det matallergien som var skuld i at eg ikkje fekk maten i første omgang, og så gløymte servitøren meg etterpå. 

Eg fyller somregel stolen eg sit på ganske godt, men det virker likevel som om eg brått blir usynleg for servitørar så fort det blir mange nok i rommet. Eg kan ikkje anna enn å fundere på korleis det kan ha seg. Men enda meir funderer eg på kvifor denen usynlegheitskappa berre kjem på når eg treng ho som minst? Og kvifor kunne eg ikkje sjølv få bestemme kva tid eg skulle vere usynleg?

Men til sist er det kanskje like greitt at eg ikkje kan bestemme sjølv kva tid eg vil vere usynleg eller ikkje. Og særleg er det greitt for han svensken med tallerkenen. Hadde eg hatt ei skikkeleg usynlegheitskappe, hadde eg fulgt etter for å finne ut på kjøkkenet. Ikkje primært for å stele mat (sjølv om eg nok i naudas stund hadde gjort det også), men for å finne ut kva logikk som låg bak argumentet han openbart må ha fortalt seg sjølv "ho ville ikkje ha tallerkenen min UTAN mat på han, og ho sit der utan mat, så ho vil nok ikkje ha mat. Det var nok bare ei feilbestilling det heile".

Godt for han at eg blir heilt apatisk når reservetanken er skrudd av. Elles er det ein fare for at både han og hans kolleger både her og andre stader dette har skjedd hadde fått ei skikkeleg omgang med verbal juling, eit lite kurs i ordet "orsak" og ei opplæring i å faktisk sjekke at alle har tallerkner MED mat på på alle bord. 

Eg orsakar mitt krasse innlegg med at eg har gjennomført heile 2 trinn i Dyreparkens Serviceskole frå tidleg på 2000-talet, og føler eg med det papiret i hand kan uttale meg med ein viss legitimitet om skilnaden mellom god og dårleg service. 

Nå gjenstår 2 måltider før kursen går tilbake til Oslo. Det blir heldigvis buffet. Så kan kjøkkenet framleis få vere fantastisk, og så får eg vere min eigen servitør. Då slepp eg i alle fall å vere usynleg.

Tenk globalt, handle lokalt!

Eg hoppa akkurat av landsmøtetalerstolen på Senterpartiets landsmøte. Snakka om tusenårsmåla - og om kva konsekvensar det får når vi ikkje er så opptatt av å tenke globalt også når vi handler lokalt. Pluss eit lite krav til Lars Peder, sjølvsagt. Kan forøvrig rapportere om at han svarte med eit lurt glis. Så får vi tolke det som vi vil.

---

Ordstyrarar, referenter,

Gode landsmøte!

«Vi vil ha brød!» ropte demonstrantene. Ikkje berre under den franske revolusjonen, men også under revolusjonen i Egypt. Det var ikkje berre demokrati dei bad om på Tahir-plassen, men også mat i magen. For verdas største importør av kveite fekk dei høge internasjonale matvareprisene alvorlege konsekvensar. Frå før brukte den jamne egyptar 60- 70% av inntekta si på mat. Auka matvarepriser medførte auka matkostnader og redusert måltidsmengde.

Vi har dårleg tid. I år 2000 vedtok Tusenårstoppmøtet i FN at vi innen 2015 skulle ha klart å halvere ekstrem fattigdom og svelt. Vår generasjon er den første som har hatt eit ambisiøst, men like fullt realistisk mål om å utligne forskjellane i verda. Men sanda i timeglasset er i ferd med å renne ut. For vi er ikkje kommet så langt som vi burde ha kommet fire år før utløpsdatoen.

Andelen menneske som lev på mindre enn 1 dollar om dagen skal bli halvert innan 2015, seier målet. Og der ligg ein an til kanskje å klare målet – men utfordringa er at mange av desse som nå klarer seg på litt over ein dollar om dagen framleis må klare seg på mindre enn to. Andelen menneske som nå lev på under to dollar om dagen har auka så kraftig at ein har ein lang veg å gå før den ekstreme fattigdomen er utrydda.

Landsmøte, Det unike med Tusenårsmålas plan, er at ein ser samanhengen mellom mat og arbeid. Ein seier nemleg at eit av dei aller framste måla for å klare å utrydde ekstrem fattigdom og svelt er å oppnå full sysselsetting og verdig arbeid for alle – også kvinner og ungdom. Det er eit viktig tiltak, ikkje minst fordi det gjev menneska det gjeld ein reell sjanse til å komme ut av ekstrem fattigdom på permanent basis.

Det er framleis nok mat i verda til å brødfø alle. Det er framleis mogleg for vår generasjon å klare å nå lenger enn Tusenårsmålas mål – vi kan utrydde svelten! Om vi bare vil!

Eit godt gamalt senterpartislagord seier tenke globalt, handle lokalt. Senterungdommen krever at Noreg bidreg med det vi kan. Å gjeninnføre nasjonalt kornlager vil kunne bidra til at vi unngår å presse verdensmarkedsprisen opp. Dårleg planlegging frå vår side kan bety at vi et opp maten til dei fattigaste. Lars Peder, vi forventer at du tek grep.

Nordmenn kastar ¼ av maten vår. I Lyngdal kommune, med 8.000 innbyggarar, har ein matbutikkar tilsvarande behovet til 43.000 folk – og fleire butikker er under planlegging. I dag kaster Lyngdalsbutikkane aleine kring 2 tonn useld kjøt. Eg vil oppmode dei her i salen som er kandidatar til kommunestyrer å stoppe denne utviklinga lokalt. Det fortoner seg kanskje som ei drope i havet, men ein skal aldri undervurdere dråper i fulle begre.

Nytt bordvers

Eyvind Skeie har skrive eit livssynsnøytralt bordvers, melder Fædrelandsvennen. På mange måter er det litt ironisk at vår tids kanskje beste salmedikter skriv eit slikt vers, men det er likevel ikkje anna å gjere enn å rope HURRA!

Sjølv om melodien kanskje er litt for mollstemt (særleg med tanke på at det er eit måltid ein skal innta, og at måltidet skal vere ein liten fest, sånn tradisjonelt), er det ikkje å komme frå at det er ein veldig fin song - eg synes den er veldig mykje betre enn alle dei bordversa eg har vore utsett for.

Her kan de høyre songen også:

En god start på dagen!

Dette høyres sikkert veldig rart ut for alle som er vande med å drive med sånne ting, men eg har gjort ein ganske god oppdagelse. Med mitt noko anstrengte forhold til mat (eller ikkje maten som sådan, men det er så keisamt å ete), har eg svært brått og uventa oppdaga gleden av å ete frokost. Eg har riktignok måtte inngå eit kompromiss med meg sjølv, og et frukost frå matpakke i det dagens gjeremål er i gang (då blir det mindre keisamt, for då er andre ting i fokus), men det funker. Og det er nesten skummelt kor godt det er - sånn etterpå, når maten er fortært, sjølvsagt.