Ny lærdom veke 2

"Ny uge, nye låddår", seier pappas kompis. (Så får det bli opp til deg om han er oppteke av sokkeskift eller gambling!). Så her følger lærdommer frå veke 2 - eit kroneksempel på at lærdom er å hente i både stort og smått - og at lærdom jammen ER både stort og smått...

Mandag 9. januar: Omsetjing naudsynt NÅ...

Eg fekk eit stort forklaringsproblem på mandag. Ei dame eg ikkje kjenner tok kontakt med meg via postcrossing for å spørre om eg hadde eit boktips. "Vil du gje meg nokre gode norske samtidsforfattarar som er utgitt på engelsk, og som ikkje skriv krim?". Sidan eg ikkje blir mentalt ferdig med Gaute Heivolls "Før jeg brenner ned", var det den første boka som slo meg. Sidan eg hadde fått med meg at Liza Marklunds "Du gamla, du fria" fekk den norske tittelen "Borderline" (!), turte eg ikkje ta det for gitt at Heivolls fantastiske bok hadde fått ein engelskspråkleg tittel som inneheldt "Before" og "burn(-ing)". Boka kunne jo, for alt eg visste, ha blitt heitande "Finsland on Fire". Så eg søkte han opp på amazon. Og Norli. Og hans eigen heimeside. Bare for å oppdage at boka tydelegvis ikkje finst på engelsk ennå. Eg voner skaden rettes opp. 

Tirsdag 10. januar: enkle ord er kompliserte

Eg bur i kollektiv, og der bur også bror min. Når han sit i sofaen og ser på TV, då kan eg, utan å ha høyrt eller sett kva som står på, med stor sannsynlegdom ta for gitt at ein av BBCs mange kanalar står på. Og like sannsynleg er det at det er eit av tre program: Comedy Roadshow, Top Gear UK eller QI. Heldigvis for bror, og heldigvis for den delen av hjernen min som liker å tippe rett, viser ein av dei mange BBC-kanalane eit av desse programma omtrent til ei kvar tid. For min del betyr dette at eg stundom får ein god latter og ganske mykje oftare blir fora med trivialiteter. Og ein slik ein var det eg plukka opp i QI på tirsdag. Dei snakka om Oxford English Dictionary, og der kom det fram at "set" er det ordet som krev mest omtale i ordboka. Ikkje berre berre når ordet både kan vere substantiv og verb, og i tillegg har mange ulike betydninger.

Onsdag 11. januar:  kjært barn har mange namn

Å heite Sig nhild medfører ein del praktiske utfordringer - særleg når ein er i utlandet. Kanskje ikkje så rart, for det er jo komplett umogleg for brorparten av nordmenn å uttale namnet mitt riktig. Så når eg har vore engasjert i ting på internasjonalt nivå har eg gått som alt frå Singen til "Sainhail" til "Sign" til.. you name it. Eller så har eg skapt ytterlegare forvirring ved at halvparten i ei gruppe prøver hardt å uttale Signhild mens resten roper på Jenny, ettersom passet mitt slår fast at det namnet jammen også heng på i namnerekka. I 5 dagar for ein del år sidan heitte eg Slađa. Namnet fekk eg fordi det var komplett umogleg for ein bosnisk-kroatisk kjenning av meg å seie Signhild. Han døypte meg derfor Slađa, "fordi det passer bra". Seinare, då vi sat på ei forelesning på det kroatiske universitetet i Mostar, fann han ut at i staden for å skulle omsette det som blei sagt frå talerstolen, som strengt tatt var grunnen til at han sat ved siden av meg, skulle han lære meg nokre kroatiske jentenamn, og kva dei betydde. Eit av dei namna han då skreiv opp, var altså det han hadde døypt meg. Lappen hamna på eit eller anna tidspunkt i ein kasse og var gløymt - fram til eg oppdaga den då eg skulle kaste nokre papir på onsdag. Og kom altså på mitt ganske ukjende uoffisielle namn.

(Og eg meiner å hugse at det nok ikkje var slik at ein døyper jentene kristtorn, men at han har kasta inn ein l for mykje)

Torsdag 12. januar: Metodelære

Annakvar torsdag i periodene eg har forelesning, er det forelesning frå tidleg til seint. Torsdag var ein slik dag. Mot slutten av dagen skulle arbeidsgruppene i klassen lage opplegg som kunne presenteres for dei andre i klassen dagen etter. Og her var det at eg fekk ei grundig innføring i bruken av stasjonslæring som metode av ei av dei som er på mitt team. Stasjonslæring krev ein lærar med vilje til å ommøblere klasserommet, ei kjøkkenklokke og gjennomtenkte oppgåver, og så er det bare å sette i gang. Klassen deles inn i grupper på 3-4 på kvar, som alle skal gå rundt og løyse oppgåver plassert rundt omkring i klasserommet. Ca 12 minutt på kvar post, og ein kan i løpet av ein dobbeltime ha trent seg på lesing, øvd seg på engelsk, løyst matteoppgåver, utvida logikken og leikt seg med praktiske oppgåver. Tverrfagleg, artig og motiverande. Takk for tipset, Elisabeth!

Fredag 13. januar: Konstatins besa

I løpet av veka ein gong byrja eg å lese "Hvem fulgte Doruntine hjem" av Ismail Kadare. Fleire av informantante til masteroppgaven min nemner den boka som heilt essensiell for å forstå den albanske besa, og eg kom til at det var ein god ide å kombinere større innsikt i dette systemet med lesing av stor litteratur. Eg irriterte meg grønn over at besa i boka stadig er skrive med dobbel s ("bessa"), og oppdaga til mi store forundring at boka er omsett frå fransk. Det totte eg var litt rart, for eg meinte at sjølv om Kadare er busett i Frankrike, så skulle han jo skrive på albansk? Når livet gjev ein spørsmål, har wikipedia som kjent svar. Og dei kunne fortelle at ikkje berre er boka skrive på albansk opprinnelig - boka er tufta på ei mellomalderlegende, ofte kalla for Konstantins besa. Ein besa er eit veldig, veldig sterkt æresord. Om ein gjev nokon sin besa, sverger ein på at ein skal gjere alt for å gjennomføre det ein lover. (Ein meir inngåande presentasjon av eit svært interessant kulturelt særpreg finn du på wikipedia.) I Konstantins tilfelle lover han at dersom hans einaste søster får heimlengsel, skal han komme og hente henne, sjølv om ho blir gifta bort til andre sida av Europa. Søstra, som altså heiter Doruntine, blir ein dag henta av sin bror. Han frakter ho frå Bøhmen til Albania, slepp ho av utenfor huset til mora, og melder at han har eit lite ærend på kyrkjegården før han kan komme tilbake. Vel på innsida av huset viser det seg at alle Doruntines brødre er døde - inkludert Konstantin - og at han altså må ha henta henne frå det hinsidige. Det medfører etterforskning - og konklusjonen er at å gi nokon sin besa er eit løfte så sterkt at ikkje eingong døden kan bryte det. Det ligg mykje kultur i slike historier, for å seie det sånn.

Laurdag 14. januar: Ein nasjonalhelt rikere

Det er fristande å seie at den viktigaste lærdommen frå laurdag er at det er heilt greitt for den norske "kultureliten" å svare på grumsete kommentarer med å grisete sexistkommentarar og oppmode til bruk av vald. Men det har andre klart å skrive om på måtar eg ikkje ville klart, og ikkje gidd eg ta med meg den lærdommen inn i framtida heller. Så derfor - laurdagens aller viktigste lærdom var kjennskapen til ein (for meg) ny nasjonalhelt. Eg har ei greie for nasjonalheltar. Det er ein yrkesskade - har brukt ganske mykje tid og krefter på å sette meg inn i Skenderbegmytene og Linas Eriksonas' jamføring av skotsk, litauisk og norsk heltedyrkingstradisjon. Så eg har meldt frå at eg gjerne vil ha postkort gjennom Postcrossing med nasjonale heltar på. Og på laurdag kom det ein slik ein i postkassa mi. Han ser slik ut:

Mannen på pidestallen er admiral Michiel Ariaanszoon de Ruijter, Nederlands store sjøhelt. Han levde mellom 1607 og 1676, og var ansvarleg for dei nederlanden'ske troppene i ikkje mindre enn tre sjøkriger.

Søndag 15. januar: meir sjøfart
..., meir QI og meir gjenoppfrisking av kunnskap ein hadde gløymt. Spørsmålet Stephen Fry stilte, var "kven var den første til å segle jorda rundt". Til liks med panelet, var mitt intuitive svar "Magellan". Så feil kan ein ta - Magellan har fått æra for ekspedisjonen han leda ut frå Spania, men han sa takk for seg på Filippinene. Han kom tilbake til Europa i kiste, men fekk æra likevel. Juan Sebastiàn del Cano var den som eigentleg burde hatt æra, for det var han som fikk skipet tilbake, og med det gav verda det ultimate provet på at jorda faktisk er rund.. Eller, det var han og hans manskap som saman burde få æra.

Namnemysteriet løyst

Det nærmer seg påske. Dette innlegget kunne vore eit svar på påskenøtter. Det er det ikkje. Derimot snakker vi eit tilfelle av rett kopling i hjernen på riktig tidspunkt.

I fjor ein gong skreiv eg ein post om korleis etternamnet på litauiske kvinner avslører sivilstanden deira. Då spurde Lene om eg visste noko om kva som skjedde om kvinnene blei skilde, eller for den del når dei blei enker.  Det ante eg ikkje, og eg gløymte å sjekke det opp då eg var i Litauen sist. 

I helga var eg ordstyrar på det ekstraordinære årsmøtet til International Student Union of Norway. Ein av fordelane med å vere ordstyarar er at ein får namneliste. På den stod også etternamna til somme av delegatane. Eg oppdaga at etternamnet til eine delegaten måtte vere litauisk. Særs forfjamsa over spørsmålet mitt kunne nemnde delegat stadfeste at både ho og namnet hadde opphav i dette fagre landet på andre sida av Østersjøen. 

Kva det var som gjorde at eg byrja tenke på akkurat det aner eg ikkje, men eg kom brått på spørsmålet til Lene, og eg fann ut at eg nå hadde sjanse til førstehandskunnskap. Medan førre namnebloggpost var tufta på deduktiv metode, har eg denne gonga tatt føre meg ei kvalitativ undersøking med særs lite utval. Så derfor : i spalta "Signhild leiker namnegranskar" er det ei stor glede å komme med enda fleire funfacts om litauiske kvinneetternamn:

• litauiske enker held på sin manns etternamn også etter hans død
• skilde kvinner vel sjølv om dei vil halde på eksmannens eller om dei vil ta tilbake pikenamnet.
• det er ikke lenger uvanleg at gifte kvinner held på sitt pikenamn (og med det altså ugift form)
• giftemål med utanlandske menn gjer at det ikkje lenger er mogleg å sjå kven som er gift og kven som eventuelt er avkom. Dersom mannens etternamns form tillet det, er det ikkje usannsynleg at kvinnene vil "konstruere" ein kvinneleg form av etternamnet, t.d. ved å legge til ein -e eller -a på slutten. Men då vil altså formen vere lik uansett om ein er gift eller ikkje.

Sei meg kva du heiter, og eg skal fortelle din sivilstand!

Søte Stine minna meg for ei tid tilbake på min leveregel i gamledager: eg skal ikkje gå gjennom ein einaste dag utan å ha lært noko nytt. Å lære noko nytt kan handle om nye innsikter, nye bekjennskaper, nye teknikker, nytt trivia - you name it. Og sanninga er vel at det faktisk er ganske vanskeleg å gå gjennom kvardagen utan å lære noko som helst (i alle fall for eit menneske som meg, som er fødd interessert i verda).

Og sjølv om eg veit det ikkje er foreinleg med eit tilvere på Blindern, må eg berre seie det: eg elsker Wikipedia. Det er eit media skapt for sånne som meg. Ikkje bare kan ein, gjennom funksjonen "tilfeldig side" få kunnskap om ting ein ikkje visste at ein hadde noko som helst interesse for. Eller, ein kan, slik eg fekk i dag, få svar på det ein lurer på, og derigjennom få ny innsikt.

Ein litauisk kompis av meg har blitt pappa på nytt. Familiens nyaste tilskot er i dag 16 dagar gamal, og er jente. Det veit eg ikkje fordi han har delt bilder av nurket (han har då andre ting å gjere enn å fôre omverda med bilete), men fordi han har oppdatert familietreet på face.

Dei har ein gut frå før, som i henhold til litauisk namneskikk har sin fars etternamn, som ender på -as. Kona til kameraten min har tatt sin manns etternamn, med endinga -iene. So far, so good. Men så oppdaga eg at dette 16 dagar gamle nurket hadde fått eit anna etternamn enn mor si. -aitė ender hennar namn på. Då var det eg begynte å fundere: angir ei kvinnes etternamn ikkje berre hennar kjønn, men også hennar sivilstand?

Nå har det seg sånn at eg kjenner ganske mange litauarar, og ein runde på face antyda eit mønster. Både dei jentene eg kjenner og kjærestane til dei gutane eg kjenner, hadde namn som enda på -aitė. Dei gifte kvinnene, derimot, hadde heilt utan unnatak -iene-formen i sine namn. (I eit tilfelle det eg antek er hennar pikenamn i gift form).

When you have a question, wikipedia has the answer, som det heiter i jungelordet. Og joda, teorien min heldt stikk. Eg er særdeles nøgd - og skulle kanskje ønske at all ny innsikt eg måtte få på min veg kunne bevises like lett. Men heldigvis er det ikkje tilfelle.

---

Johnny Cash: a boy named Sue.

Namnet skjemmer ingen

Mi venninne Fatima uttalte ein gong at ho var veldig glad for at det hende at også norske namn blei feilstava. Og då eg for ei tid tilbake skulle innom Stortinget, måtte eg stave namnet mitt i skranka. Først ba eg han skrive Sign hild, deretter tok eg S-i-g-n-h-i-l-d. Men "n" blei brått til "en", og det såg kanskje rart ut, for brått var det ein d inni der også. Festlig. Jammen godt han ikkje fekk med mellomnamnet mitt også. For det er ikkje sikkert han kunne Stave... :P

Stolt Signhild

Då eg var liten, var eg ganske pisst på at det stadig heitte at i namnebøkene at Signhild "er et nyere sammensatt navn". For det stemmer ikkje spesielt godt med røynda. Eg har vakse opp med folkevisa om Stolt Signhild, ei folkevise som går attende til 1500-talet - som handler om ei kvinne som ikkje berre har bein i nasa, ho slær mannfolka ned i støvleskafta (bokstaveleg tala til og med).

Og i dag oppdaga eg ganske tilfeldig i dag at namnet mitt ikkje berre er brukt til ei av dei kulaste kvinneskikkelsene frå mellomalderen, det finst jaggu ei Sankta Signhild. Ho er avbilda på eit Ålandsk frimerke, og der ser ho slik ut:

Det ligg ei ganske artig legende bak denne helgenen, sjølvsagt. Og her fann eg denne kortfatta utgaven av teksten - som igrunnen er ganske kul.

Legenden säger att Signhild var en engelsk prinsessa som fick veta att hon måste gifta sig med en norsk prins. Tillsammans med sin nattvardsfader, sina tjänarinnor och sin älskade häst seglade hon så mot Norge. När hon kom fram fann hon att prinsen var död. Istället bestämde sig Signhild för att förkunna Vite Krist till folket uppe i norr. Signhilds skepp led ett svårt skeppsbrott i en ruggig storm och hamnade på Åland. Många dog, men på något sätt lyckades Signhild ta sig iland på Isaksö i Geta. Hon red iland på sin vackra häst och stället där den mytomspunna Sankta Signhild red i land finns kvar än idag och kallas Drottningkleven.

Frå før har eg fått med meg, av alle ting takk vere Bokklubbens omsetting av Sverres Kongesagaer, at det ved Gamle Sigtuna utanfor Uppsala ligg eit fjell som heiter Signhildsberg. Det viser seg å vere av nyare dato, og har sitt opphav i historia som er illustrert på det øvste biletet. Historia anbefales - og kan lesast her.

Kjære Signhild - vi skal på tur! Og eg trur jaggu vi skal utvide reisemålet frå "berre" Uppsala til også å fare til Åland.

---

Dagens song: Stolt Signhild. T.d. i Jenny Mortensens Trios versjon.