Litt meir Sarajevo

Eg har lova på tru og ære å komme "tilbake" med ein oppfølgingsartikkel frå Sarajevo. Men noko i meg får det liksom ikkje heilt til. Noko av grunnen er at inntrykka ikkje alltid er lette å fordøye. Ragnhild har gjort ganske godt greie for dei.

Det er noko merkeleg med Bosnia og Hercegovina. Landet har ein slags magisk effekt på meg som eg aldri heilt vil bli i stand til å sette ord på. Kanskje er det kombinasjonen av historie (både den nære og den fjerne) og alle teikna på at det har vore krig i nær fortid. Kanskje er det det at landet er eit bevis på at verda går vidare, sakte, men sikkert.

Sist eg var i Sarajevo, var det seinhaustes og bikkjekaldt. Vi gjekk rundt i gamlebyen seint på kvelden og prøvde å forstå korleis landet hang saman, og var heilt forstøkte over kor tydeleg krigens herjinger med byen var. Vi kom dit etter ei halv veke i Mostar, der vi kvar dag hadde gått langsmed der frontlinene gjekk under krigen, så frå vårt perspektiv var Sarajevo mykje mindre prega av krigen enn vi såg at Mostar var. Men Sarajevo gjorde likevel eit sterkt inntrykk på meg den gongen, sjølv dekt i tjukk tåke. Ikkje minst var det utbomba gamle nasjonalbiblioteket, og tanken på alle dei eldgamle bøkene som gjekk opp i røyk det som brant seg fast. Ved å utslette nasjonalbiblioteket, klarte ein også å slette ei gigantisk kjelde til kunnskap og til kjennskap om eigen kultur. Det var ikkje utan grunn at akkurat det bygget (som forøvrig ikkje var noko praktbygg) blei så symboltungt at det blei forsøkt jamna med jorda.

I dag er nasjonalbiblioteket under gjenoppbygging. Ingen veit riktignok kva ein skal bruke bygget til, for det er ikkje så praktisk til oppbevaring av bøker, og dei gamle bøkene som låg der får ein ikkje tilbake. Ikkje er bygget ei arkitektonisk perle heller, sjølv om blandinga av ulike stilartar gjer det eit visst særpreg. Men bygget reiser seg, og med det vonleg også ei slags kjensle av at ein kan legge fortida bak seg.

Eller, kan ein det? Det som har brent seg aller klarast inn i minnet mitt frå denne turen, er denne svenske taggen som stod på ein vegg like ved hotellet vårt, og som eg lar tale for seg. Ein skal ikkje alltid legge alt bak seg:

Ein av Eirik'ane som var med på turen gjer i Ny Tid greie for stoda for homofile i BiH - ei stode som ikkje akkurat har betra seg sidan krigen. Ser ein på lovgjevnaden aleine, har landet vore gjennom store framskritt. Problemet er at lovgjevnaden ikkje er ein god indikator på så mykje anna enn internasjonalt press på dette området. Og enda har eg ikkje drista meg til å skrive om lovgjevnadene generelt, og grunnloven - eller var det grunnlovene? - spesielt. Men det får bli ein annan dag. Eg blir jo som kjend ikkje ferdig med BiH med det første

Og skulle du nå lure på korleis det ser ut i fagre Sarajevo, kan du jo ta ein titt på denne. (Og blir det for mykje Balkanmusikk, er det lov å skru av lyden...)

Takk, Dagfinn!

Eg er sånn på det jamne ingen stor fan av Dagfinn Høybråten, men fordi eg akkurat har pakka ut kofferten min, kjende eg det var på tide med ein hyllest til den nå avtroppande KrF-leiaren. Etter 72 timar i BiH har eg knapt eit einaste plagg som ikkje må ein kombinert tur i vaskemaskin og til lufting i baktrappa før eg kan vurdere å tre dei på meg att.

Og kvifor det? Jo, fordi helga er tilbrakt i eit land utan røykelov. Konsekvens: alle restauranter, alle utestader, alle klubber og så vidare og så vidare ender opp som tåkefylte lokaler der ein strengt tatt ikkje treng å røyke sjølv for å bli nikotinavhengig... (Så er utfordringa sjølvsagt at svake sjeler tek opp festrøykingsuvanen ein strengt tatt hadde lagt bak seg, bare fordi nesten alle andre rundt ein gjer det..).

Min nyvunne KrFU-venn skreiv på facebook i går at "Syns KrF bør låne ut Dagfinn Høybråten til Bosnia slik at han kan innføre røykelov!". Og det er det igrunnen vanskeleg å vere usamd med han i.

Men eg har ein mistanke om at det blir enda vanskelegare å innføre ein røykelov i BiH enn det var i Noreg, rett og slett fordi det i enda større grad der enn her vil kreve politikarar som tåler å innføre lover stikk i strid med opinionen og som tåler å bli hata for det.

Eg har ein teori om at det ville vore få andre enn nettopp Dagfinn som kunne turt å innføre røykeloven. Han hadde nemlig veldig lite å tape på det: partiet hans var meir eller mindre på grunnfjellet, han var "avskrive" av den gemene hop som "mørkemann" og han var kjent som den som aldri rørte alkohol og la seg lenge før festen kom skikkelig i gang. Med andre ord: ein festbrems. (I den grad ein festbrems kan bremse ein fest han aldri tar del i..) I tillegg var han sjølvsagt allereie kjend som ein konservativ og rigid indremisjonsmann frå eit vestlandsdominert parti, så om noko så "tullete" skulle komme frå nokon politiker, måtte det komme frå nettopp han - som framstod som inkarnasjonen av alt det ein ikkje forbinder med urbane partifixere. Og nettopp fordi han kunne gøyme seg bak ein-mørkemann-som-står-for-alt-du-tykkjer-er-teit-maska si, hadde han rygg til å bere all tynet han fekk. Og så visste han sikkert i sitt stille sinn at ein dag ville alt bli snudd opp ned. Ein dag ville han ikkje lenger vere eit hatobjekt, men bli bejubla. Og kanskje var det nettopp derfor det i så stor grad blei køyrt fram som Høybråtens verk og Høybråtens lov, og underkommunisert både stortingsfleirtal og regjeringsutarbeiding.

Så gjekk det som det måtte gå. Lova blei innført 1. juni 2004, mens dei aller fleste røykarane uansett koste seg med utepilsen. Med unnatak av nokre stadbeist i Bergen som på byens brune kneipe lova at dei aldri i verden skulle la seg diktere av ein mørkemann frå hovudstaden, totte folk det var ganske greitt. Det var jo ein varm sommar, og ein ville jo gjerne vere ute uansett. Så kom hausten, og folk var blitt så vande med at røyking skulle gå føre seg ute at til og med dei kneipehengane bergensarane aksepterte å stå hutrande på utsida av lokale når snøstormen blas rundt øyrene deira i desember.

I byrjinga totte vi det var rart. Eg sakna innerøykinga hausten 2004, ikkje fordi eg sakna røykinga, men fordi det i det minste var slik at ein ikkje kjende andre lukter enn sigarettrøyken. Nå kunne ein plutseleg lukte sveitte, gamalt øl og antydning til urin på diskoteka. I dag, etter 5,5 år med røykelov, klarer eg ikkje lenger identifisere dei ulike luktene på same måte. Nå lukter utestadene varmt, klamt og kanskje litt øl-ete, men først og framst lukter dei "utestad" der dei før lukta "røyk".

Men i dag: AI LÅVV IT! Og eg merker ikkje så mykje til kor mykje eg digger røykelova før eg altså pakker ut kofferten min etter berre nokre dagar i eit land utan røykelov. Men det er lite anna å seie enn takk, Dagfinn. For at du var tøff nok til ikkje å gi deg!

Sarajevo dag 3

Akkurat nå sit eg på hotellrommet og har ein "beinstrekk" mellom middag og avslutningsfest - som strengt tatt eigentleg ikkje er vår avslutningsfest, men 10-årsjubileet til organisasjonen UG Zašto ne, som er organisasjonen som står bak dei tre tiltaka eg har tenkt å vie denne bloggposten til: rett og slett tre tiltak som gjer det enklare for folk å orientere seg i valkampen.

Tenk deg eit land der partiet som fekk 1/4 av røystene ikkje går til val på eit partiprogram, men der det du har å forholde deg til er ansiktet på sentrale folk i partiet. Eit land der det er 71 parti eller "valeinheiter" (inkludert uavhengige kandidatar) å velge blant. Eit land der regjeringa ikkje har for vane å dannes på bakgrunn av politiske likskaper, men ei blanding av etnisk samansetting, gamal vane og andre grunner ingen heilt kjenner - og der denne regjeringa ikkje lagar ei regjeringsplattform. Vel, landet kan t.d vere Bosnia-Hercegovina.

UG Zasto ne valde å køyre ein større kampanje før valet, der hovudformålet var å sikre at folk fekk INFORMASJON om dei ulike partia før dei gjekk til urnene. Gjennom nettbasert informasjon, folkemøter, konserter og mykje meir var dei aktive i forkant av valet, med eit einaste formål: å få folk til å røyste. Og, til folks store overrasking, var dette noko dei gjorde UTAN å samstundes oppmode til å røyste på eit bestemt parti.

I Noreg gjorde organisasjonen Stecak ein formidabel innsats for å få BiH-statsborgarar til å bruke sin røysterett, i nært samarbeid med Zasto ne sin "sentrale kampanje"

Razglasaj, som kan oversettast med noko i nærleiken av "Rock the vote", er ein slags bosnisk versjon av det amerikanske konseptet. Den gir ein grunnleggande presentasjon av dei ulike partia, kva dei står for, kven som er kandidater og så vidare. Med meir enn 8.000 kandidatar, er det med andre ord litt av ein database. Det som er særleg interessant her, er at dette er den første tenesten nokon sinne i BiH der ein kan søke opp både kven som er kandidat i sin kommune, kva lister dei ulike står på og i det heile tatt.

Det andre tiltaket dei iverksette i kampanjen var Glasometar, som rett og slett er ein slags valgomat. Her skulle ein svare på 48 spørsmål om politiske meiningar, og såleis finne ut kva parti ein var mest samd med. Med totalt 71 parti eller politiske einingar som stilte til val, seier det seg sjølv at ikkje alle kom ut som alternativ, men godt over 20 parti var med blant dei ein kunne bli målt i forhold til, og ein fekk og forklaring på kvifor ein "matcha" bra eller dårleg med samtlege av dei vallistene som var med i testen. Testen var utarbeida som påstandar ein kunne svare at ein var "Særs samd", "noko samd", "noko usamd" og "særs usamd" i, og det var dei ulike partia sjølv som hadde plassert seg på skalaen.

Ei utfordring med valgomaten, er at det var fleire tilfelle av at partia nok må kunne seies å ha plassert seg "taktisk" på skalaen. I somme av sakene veit ein at dei meiner og røyster for det stikk motsette av det dei gav uttrykk for i valgomatplasseringa. Når dei så valde å lyge i valgomatsvaret, skuldes det primært at deira meining er i motsetnad til folkeopinionen. Det kunne ein ikkje bøte for i valgomaten - men ein hadde eit tredje instrument som kunne nettopp det...

Det tredje tiltaket er kalla Istinomjer, eller eit "sanningsmeter" på norsk. Her var alle regjeringspartia sine tiltak vurdert ut frå korvidt dei hadde gjort noko for å få det gjennomført, og korvidt dei hadde lykkes. I tillegg heldt ein kontroll med korvidt politikarane valde å vere konsekvente i sine uttalar. Sanningsmeteret blei lansert seint i valkampen, og blei ganske problematisk for fleire av dei politikarane som har trives med eit system der ingen sjekker om dei følger opp eller om dei t.d. vender kappa etter vinden. Det er vel ikkje til å komme utenom at Sanningsmeteret var hata av politikarane og elska av journalistar - særleg fordi analysen som låg forut for dette var gjort så objektiv som råd. Genialt!

Men nå må eg springe, for eg skal virkelig FEIRE ein organisasjon som, så langt eg kan forstå, har gjort særdeles mykje for å, som det heiter på Eurolangvisk: "promote Citizenship". Eg er svært for!

Sarajevo dag 2

Ei fin bru i Sarajevo. Foto: meg.

Denne dagen har gått unna i rekordfart, og vi har fått så mykje informasjon at det er godt vi har skrivebøker som kan hjelpe oss å ta vare på alt, for ellers hadde hovuda våre sprengt.

Om det bosnia-hercegovinske valsystemet er det berre ein ting å seie: når du trur du omsider har forstått dette med to delstater, 10 kantoner i føderasjonen og Brzckoprovinsen, vel, då er det berre å innsjå at det er enda meir komplisert enn som så. Dette landet har 14 finansministre og 16 presidenter på "konstitusjonelt nivå".... Slå den! Eller kanskje ikkje.

Dagens ord er utan tvil GOTV - Get Out the Vote!, som markerer den siste innspurten i eit val der ein kaster seg rundt for å få folk til å røyste. I forkant av valet her i BiH i haust, tok ein ein del ganske store grep for å få folk til å røyste, mellom anna laga ein ei oversikt over korvidt politikarar faktisk heldt det dei lova, og om dei lova det same gjennom heile valkampen m.v. Særdeles fantastisk eit verktøy, som vonleg kan bli viktig over tid.

Eg er full av inntrykk frå denne dagen, og lovar å komme attende med fleire av dei inntrykka sånn litt etterkvart, men erkjenner at det visst er sengetid. Eg kom nett "heim" til "senga mi" frå ein utestad der eg brukte nesten ein halv time på å stirre på ein kar - berre for å finne ut at han ikkje var min BiH-kamerat, men ein fyr som bare likna aldeles. Eg lover å komme tilbake med inntrykka når dei er tygd på og sortert, og kan i mellomtida anbefale Ragnhild si dagsoppsummering - den finn ein her, og LNU-bloggen der ein fortell om eit interessant møte vi hadde med nokre kule musikarar.

Sarajevo dag 1

For den som måtte lure på det, er det å sove ein time og så stå opp for å komme seg sakte men sikkert mot flyplassen kanskje ikkje det luraste ein kan gjere. Og særleg ikkje når ein så skal fungere ein heil dag. Det er nå 20 timar sidan vi stod opp, og vi har akkurat kommet på hotellet for ei kort natts søvn før programmet tek til for alvor.

Turen til Sarajevo gjekk for vår del via Stockholm og Wien, så vi har fått forurensa litt i dag, kan ein seie. Det viser seg at alle veger fører til Sarajevo - andre flaug "berre" til Wien først, atter andre via München. Men det gjekk overraskande greitt å ta omvegen via vårt naboland i aust... Duppe litt av på flyet fekk vi også til – sjølv om Ragnhild hadde litt problem med å få det til då ho blei sittande mellom meg og Benjamin frå Unge Høgre. Benjamin er nemlig samfylking med meg (heia Vest-Agder) og vi hadde masse skoledebattanalyser å minne kvarandre på. Vårt utbytte var stort, Ragnhild sitt er eg usikker på.. («ja, det er vel ikkje ei heilt feil analyse» nikkes det frå sida mi her. Ho var nemlig VELDIG klar for å sove). Heldigvis for Ragnhild havna Benjamin eit godt stykke unna meg på dei to neste flygningane..

Vel framme i Sarajevo, hoppa vi inn i ein buss og drog oppover i tåkeheimen. I eit vinter- og tåkekvitt landskap bar det, opp til det som foreløpig er Ragnhild sitt høgdepunkt: OL-anlegget frå 1984! Der åt vi fantastisk lunsj og byrja ein innleiiande presentasjon av program og folk. Mykje artige menneske er med på denne turen, og eg gler meg skikkelig til å både bli betre kjend med dei og å bli betre kjend med Bosnia-Hercegovina sitt valsystem.

Elles har vi vore på byvandring i snødrevet, og ete middag på restauranten til Brygghuset Sarajevsko Pivo, som kanskje er eit av dei beste øla i Europa - og jammen hadde dei god mat også.

Som de sikkert forstår, er det først i morgon det faglege programmet byrjer. Og sidan flokken vår består av påfallande mange trøytte tryner, er det igrunnen like greitt. Men det er det berre ein måte å kompensere på: derfor hopper eg nå under dyna. I morgon bytter vi hotell (vonleg er det nett der og..) og begynner å gjere det vi kom til Sarajevo for å gjere: lære.

Sarajevo. Sarajevooooooooo

Eg reiser til Sarajevo i overimorgon. Har vore i byen fleire gonger tidlegare, men dette er faktisk første gongen eg skal dit utan å skulle vidare. Eg gler meg til å for alvor utforske hovudstaden i eit av dei aller mest fascinerande landa vi har i Europa, Bosnia-Hercegovina (også kjend som BiH). Arrangør for turen er LNU, og eg skal for ein gongs skuld ikkje reise som LNU'er, men som internasjonal leiar i Senterungdommen. Slik det ofte har vore før når eg skal på reisefot på vegne av Senterrørsla, skal eg ut på tur i lag med fantastiske Ragnhild, som er ein del av min innbyrdes urangerte topp 3 reisefølger. Det er sjølvsagt ikkje fordi ho er eit fantastisk reisefølge ho er håndplukka til å vere med, men fordi ho er medlem i Senterungdommens Internasjonale Utval, også kjend som IU.

Første gongen eg var i Sarajevo (2005), var eg ei blanding av fascinert og sjokkert over både korleis det såg ut og det folket som budde der. Noko av det eg minnest aller best, var dette huset her: gamle Bristol Hotel, som før krigen var det finaste hotellet i byen. Og grunnen til at akkurat dette biletet har brent seg fast, er at det tok litt tid før eg forstod at det ikkje var ei vindusrute igjen i bygget.

Hotel Bristol, Sarajevo. Bilete: meg

På veien ut til Mostar dukka denne songen opp på hjernen min. Eller rettere, det første verset av denne songen. Den delen av songen som ikkje har håp. Og den spelte på hjernen min heilt til vi sat på flyet att.

Kine. . Sangen ble brukt av - Sarajevo. T&M: Ø. Å. Berg & W. Ludvigsen Found at abmp3 search engine

Over alt kor vi drog, både i Bosnia og Hercegovina, såg vi klare merker etter krigen. Kulehól i veggen ved hotellet vårt, utbomba hus langs "skolevegen" og leilighetsbygg der berre annakvar leilighet var bebodd. Men det som overraska meg aller mest, var at kvardagen tilsynelatande var til stades - folk såg ut til å vere godt nøgde med å bu slik. Vi blei med på opprydning av ein universitetsplass - der studentpolitikarane gjorde sitt for at alle på universitetet, studentar som professorar, skulle få ein litt betre kvardag:

Frå Mostar. Bilete: meg - som den gongen var glad i å ta bilete på skeiva

Det eg ikkje forstod den gongen, var at folk innsåg at dei måtte smøre seg med tolmod. At dei hadde skjønt at Rom ikkje var bygd på ein dag, at ein måtte legge stein på stein for å klare å bygge opp landet att.

Ein av dei vanskelegaste tinga å bygge opp att i landet, er ikkje byggninger, men demokratiet. Landet er i praksis regulert av Daytonavtala, som i si tid sørga for freden i 1995. Avtalen fungerer som ein konstitusjon for landet, og deler republikken inn i to delar: den serbiske republikken og føderasjonen Bosnia-Hercegovina. Fordi stoda var så spent den gongen, turde ein ikkje legge inn ein klausul i avtala om at ho skulle bli reforhandla etter ei viss tid, og resultatet av det, er at ein nå har eit land med eit utal folkevalde nivå på kryss og tvers og mellom anna ei rullerande presidentordning, der alle dei tre dominerande etniske grupperingane (serbarar, kroater og bosnijaker) er representerte i presidentskapet. Dei ulike folkegruppene har ulike læreplaner i skolen, og kan, i alle fall langt på veg, leve side om side innen same landegrense utan å ha kontakt segimellom. Systemet legg opp til at "ingen" skal føle tilknytning til landet først og si etniske gruppe dernest.

Med eit slikt poltisk system som bakteppe, kunne ein kanskje tenkt at det politiske systemet ville kollapse. Den gong ei. Ved valet i fjor haust blei det mobilisert i stor stil for å få særleg unge til å bruke røysteretten sin og dermed bidra til endring i "the heart shaped country". Og derfor er det representanter frå alle dei norske ungdomspartia (med unnatak av FpU, som ikkje hadde høve) skal på tur. For å lære.

Fordi demokratiet ikkje er eit mål vi kan oppnå, men ein visjon vi må halde levande.