Faderen. Far? Djiiiises! (Ei bokmålsk erkjenning)

Eg har skrive nynorsk i 11 år, sånn til kvardags. Eg tenker sjeldan over at eg gjer det, sjølv om eg veit at eg er meir medviten skriftsspråket mitt no enn det eg var då eg skreiv bokmål til kvardags. Det er ikkje fordi eg er så medviten korleis eg skriv. Eg var mykje flinkare til å passe på både presensformer og endingar då eg lærte meg å meistre språket enn det eg er nå - då gadd eg jo kontrollere kvart eit ord. Nå kontrollerer eg kvart jubelår og tek skrivinga på autopilot. Med vekslande endings-hell. For å seie det litt flåsete: eg kan bøyingsreglane, eg bruker dei bare ikkje alltid.Men det var ikkje mi manglande rettskriving som var grunnen til kriblinga i bloggefingrane mine. Det var erfaringa og erkjenninga eg gjorde her om dagen. Eg ER ikkje fullt ut nynorsking. Det er framleis ein del av meg som er bokmålsbrukar. 

Eg har ikkje eit religiøst språk på nynorsk.

Eg bidreg sterkt til den statistikken som fortel at store delar av medlemsmassen i Den norske kyrkja ikkje er kyrkja på ein vanleg søndag. Rett nok stikk eg innom litt oftare enn gjennomsnittet. Gode vener i kyrkjelege stillingar og ei tante i det listaske nabohuset som sit i eit sokneråd bidreg godt til slikt. (Sist eg var i kyrkja var det eigentleg aller mest for å studere den fantastiske fest- altertavla som heng i Vanse, for å vere heilt ærleg). Men nesten uansett kva for ein kyrkjebenk eg har fått tresmak i fua av å sitte på, har kyrkjespråket vore bokmål. Og då eg for nokre dagar sidan skulle undervise om korleis kristendommen si oppfatning av treeininga er, måtte eg rett og slett erkjenne at mitt religiøse språk (i den grad eg kan seiast å ha det) er bokmål. Faderen, sønnen og den hellige ånd. Skaperen, frelseren og livgiveren.

Ein Kristusfigur av eit slag som også harmonerer dårleg med mitt religiøse språk, men som eg tykkjer er veldig fin. Traff han i Mtwara, Tanzania, der han vaktar i ganga på anlegget til eit luthersk senter som vi hadde samling på då eg var der.

 

"Faderen? Far? Faren? Djiiiiises!". Slik trur eg røysta inni meg ropte medan eg rota fram forsøk på forklaringar. At læreboka eg har er på bokmål, gjorde ikkje saka betre. Så eg enda opp med å skrive bokmål på tavla den timen. Greitt å sørge for at bokmålselevane faktisk også får møte språket sitt, sjølv om dei utgjer minoriteten.

Men det heile kom eigentleg av at eg var språklaus. Eg hugsa vagt noko om Anden. (Det lo vi av ein heil kveld på konfirmasjonsleir på Hovden. Vi blei pålagt å stikke innom kapellet ein kveld, og der var gudstenesta på nynorsk. Vi kniste skikkeleg då presten sa noko om at "anden kom over dei"). Sønnen = Sonen. Så det var ikkje det vanskelege. Men denne faderen?!

Eg gjekk i bokmål-til-nynorskfella. Eg antok at det var vanskelegare enn det var. For dei fleste nynorsk-brukande kristne heiter denne delen av treeininga faktisk Faderen. I moderne nynorskomsetjing (2011-utgåva) heiter det Far. "Vår Far i himmelen. Lat namnet ditt helgast...". (Som for så vidt er det same som det heiter på moderne bokmål (2011-utgåva). "Vår Far i himmelen! La navnet ditt helliges.". No more Fader og helligholding.) Men eg kjenner at eg nok har ein veg att før "Og lat oss ikkje koma i freisting,  men frels oss frå det vonde" blir eit språk som kjennes som "mitt"..

Ord for dagen: Gålaus

Søstra mi lærte meg eit nytt ord i dag, og vi har kollektiv orddigging på kjøkkenet nå. Ordet er "gålaus". Og nei, det er ikkje "gå laus". Det er "gålaus". Som i "rastlaus".

Når du er rastlaus, gjer du ingenting. Du "raster", men får ikkje gjort noko. Når du er "gålaus" er du i aktivitet, men du får ikkje gjort det du skal eller vil. Du kan godt gjere noko som er relatert til det du burde ha gjort eller ønsker du hadde gjort, men du får ikkje du gjerne skulle ha gjort.

Eg er for ein ordrenessanse.

Interkulturell kommunikasjon

Som eit apropos til seinare tiders debatt kring obligatorisk 2. framandspråk, eller som eit apropos til ingen verdens ting:

ENJOY!

---
For Bitter or Worse. Anouk. For Bitter or Worse 2009

Naar Vi Døde Vaagner

...eller deromkring. Eg har nemlig innsett at målkvinna i meg aldri heilt har tatt kvelden, sjølv om ho stundom slumrer ganske så godt.

Det endelege provet fekk eg i dag. Eg las korrektur på ein artikkel, og freista finne ut kva den korrekte omsetjinga av ordet "menighetsråd" var på nynorsk. Skallen min ville nemleg ha det til at det anten måtte vere "kyrkjelydsråd" (all den tid kyrkjelyd er ordet for "menighet") eller "sokneråd" (all den tid "menighet" er dei som bur i eit kyrkjesokn). Eg veit eg har sett begge orda på prent, men all den tid dei ikkje båe kan vere sanne, fann eg ut at kyrkja.no måtte kunne gje meg svaret.

Vel inne var det berre å angi "nynorsk" som språk, og så klikke på "om kyrkja". Trudde eg. Men akk sann, den gong ei. For halve menyen til venstre i skjermbiletet stod på bokmål (!), og det same gjorde ein kvar artikkel eg kunne oppdrive om den kyrkjelege struktur.

Etter usedvanleg mykje "fram-att-att-og-att-att-att" fann eg ut at den korrekte nemninga var "sokneråd". Men før eg kom så langt, hadde eg klart å irritere meg så ettertrykkelig og grundig over målformen, eller mangelen på sådan, at eg for første gong på ei æve mekka klagebrev.

Rett nok er eg heilag (!) overtydd om at den som kjem på jobb i morgon og opner epostboksen til kyrkjerådet kjem til å tenkje at "huff, desse nynorskfolka, ass, dei gjer ikkje anna enn å klage", og eg har sjølvsagt aldri lyst til å vere ein av desse surmulande nynorskfolka som berre klager (sjølv om dei som klager somregel har ein god grunn til å klage!), men av og til er begeret så fullt at det renn over. Sjølv for ein sindig sørlending.

Og for den som måtte lure: eg klarer ikkje vere gjennomført sint, sjølv når eg meiner eg har god grunn til å vere det.

Hei!

Eg surfer ein del rundt på kyrkja.no, og lurer veldig på korleis de kan finne på å la meg få høve til å foreta språkvalet "nynorsk" når all informasjon som då kjem opp, er på bokmål? Ikkje eingong heile menyvalet er omsett til nynorsk - klikker ein på "om Den norske Kyrkja" finn ein t.d. ein meny til venstre som informerer om "Sjømannskyrkja - Norsk kyrkje i utlandet" rett under "internasjonale kirkelige kontakter" og "andre kirker i Norge".

Eg har sjølvsagt stor forståing for at ein ikkje kan sitte med dobbelt sett av nyhendeartiklar, og desse skal ein heller ikkje trenge å ha på meir enn ei målform. (Og "kred" til dykk for at meir enn 25% av sakene på framsida i augneblinken er på nynorsk!). Men når all tekst på "fastlåste sider" (eller kva ein nå skal kalle sider ein ikkje treng oppdatere - slik som "om den norske kyrkja") og store delar av menyen uansett er på bokmål, framstår knappen "nynorsk" som fint lite anna enn eit alibi. Når de gjev oss høvet til å velgje nynorsk målform på heimesidene dykkar, gjer oss som vel å nytte sidene på nynorsk visse forventninger om at sidene også er på nynorsk. Om ein ikkje har tenkt å syte for at så er tilfelle, kan ein nesten like gjerne ta bort den valfridomen. Eller - aller helst - kan ein gjere dei justeringane som trengst. Å sikre at (under-)menyane faktisk er på nynorsk, er ein god stad å byrje. Å på sikt omsette noko av den faste teksten er ein god stad å fortsette.

Alt godt og med von om positive endringar,

Signhild Stave Samuelsen,

Listelending og framleis lukkeleg Statskyrkjemedlem

---
Maalet hennar mor

Nynorskpartiet

Partiet over alle parti har gått inn for ekte språkleg rettferd: i den trykte utgåva av partiprogrammet blir annakvart kapittel på bokmål og annakvart på nynorsk. Og om ein vil ha programmet utelukkande på si målform, er det berre å laste ned. Hurra!

--

Speak the Word. Tracy Chapman. Telling Stories.

F-L-A-U-T

Ungdomsrådet i Farsund vil forby andre språk enn norsk og engelsk i skolegården, melder Fevennen. Grunnen er frykta for at innvandrerungdommene baksnakker dei norske elevene. "Når en gruppe innvandrerungdom står i skolegården og roper ting på morsmålet sitt kan vi jo ikke vite om de sier noe negativt om oss" uttale ungdomsrådsleiar Merethe Djøseland. Eg kjenner det gjer vondt å lese ei slik grunngjeving, og særleg fordi forslaget i seg sjølv er så problematisk - den fornorskingslina ein tross alt har gått vekk ifrå andsynes samane fordi det er semje om at den er uetisk, vil dei gjeninnføre.

Dersom kommunen hadde lagt ned forbod mot andre språk enn norsk i Farsundsskolen, hadde dei faktisk også bidrege til å potensielt sette integreringa mange hakk tilbake. Ikkje berre fordi det er eit stort potensiale for polarisering mellom ungdom med innvandrerbakgrunn som brått ikkje får høve til å snakke sitt eige språk og resten av ungdommene, men primært fordi det kan bidra til at desse ungdommane faktisk lærer seg dårlegare norsk - stikk i strid med kva ungdomsrådet truleg legg til grunn. Di fleire språk ein lærer, di betre blir ein i språk - men føresetnaden er at ein faktisk kan sitt eige språk godt. Dei som ikkje evner å tenke abstrakt på sitt eige språk, kan heller ikkje gjere det på andre språk. Å innføre ei "eittspråksline" medfører med andre ord ei språkleg forvitring.

Lær språk med Google?!

Eg har fått vanvittig sansen for Google Translate. Mellom anna har eg brått fått eit verktøy for å forstå mine finske venners hyppige statusoppdateringer på Facebook. Der eg tidlegare berre måtte konstatere ein interessant bokstavkombinasjon i mi venninnes utsagn "loman tarpeessa, mut vielä neljä viikkoa pitää kestää...", veit eg nå at det direkte omsett skal bety "trenger en ferie, men fire uker bør ta ...". Og så er det jo berre å tolke i veg. Samme venninna mi "prøver å få noen følelse av kämppään men dårlig suksess", forøvrig. Kva nå enn det måtte bety.

Og eg måtte berre teste for å finne ut kor mykje rumensk eg faktisk forstod. Eg har nemlig innbilt meg at eg kunne forstå ganske mykje, takk vere Kristiansand Katedralskoles grunnopplæring i både spansk og italiensk. (Og ja, eg VEIT det er feil link, men fordi eg ikkje liker samanslåinga med Gimle, held eg meg til dei gamle heimesidene!).

Og kva har eg lært?
Vel, at min rumensk-språklege kompis nok ikkje var forelska i ei "Lene" då han opplyste sine Facebookvenner om at han "este dominat total de lene". Derimot har han brått litt doven. "Lene" betyr nemlig "Dovenskap" på rumensk. Og denne dovenskapen dominerer han etter eige utsagn totalt. Sidan han fram til dette punktet var ein av dei mest energiske personane eg kjenner, er det nesten så eg angrer på å ha stifta bekjentskap med dette fantastiske verktøyet - som altså stel alle illusjonar eg måtte ha om kva som eigentleg står i folks statusoppdateringer.

Storbyen Oslo?

Under ei forelesning for ei tid tilbake blei eg sittande og fundere på forskjellane mellom norsk og svensk. Bakgrunnen var vår svenske forelesars leiting etter eit ord som kunne erstatte det svenske "by".

For medan migrasjonen frå "byen til staden" er ganske vanleg i eit urbanisert og sentralisert Sverige, vil meininga kunne oppfattes ganske annleis på norsk - og det skuldes (dessverre?) ikkje at vi har eit motsett sentraliseringsmønster.

Noko seier meg at svenskene får oppfylt alle sine fordommar mot sine "bondske" naboar i vest når vi snakkar om "Storbyen Oslo"...

Starstruck: Tariq Ramadan

Tariq Ramadan blei i går intervjua av Morgenbladet på Litteraturhuset i Oslo. Ein særdeles taletrengt Ramadan brukte tida godt: til å forklare sine standpunkter på forholdet mellom religion og politikk, forholdet mellom islam og såkalla vestlege verdiar. Og han er krystallklar. Fantastisk krystallklar. Mante til hermeneutisk tolkning av tekster, tolke religiøse tekstar kontekstuelt. Og det er heilt umogleg å ikkje vere samd, i alle fall for dei av oss som er i overkant opptekne av hermeneutikk og interreligiøse relasjonar.

Etter intervjuet pressa Kjetil, Janne og eg oss fram for å få veksle nokre ord med han. Vi brukte våre 3 minutt med Ramadan på ein svært klisjefylt måte: vi er fans. Vi har deg på pensum. Og du er bra. Og slik meiner vi du passer i forhold til andre tekster. Takk for god teori. Og takk for at vi fikk snakke med deg. Du er best. Og så la han til at han lanserer bok i april på Pinguin, som eg lova å vere først i køen for å skaffe meg.

Etter at vår lett absurde samtale var over, sat vi alle tre med ganske skjelvande knær. Og var særdeles høge på opplevinga, for å seie det mildt. Som Kjetil så fint kom til "dette er nesten større enn å møte Jesus". Og det er ikkje mogleg å ikkje vere samd med Janne: "herregud, til å vere over 40 er han vanvittig kjekk". Men det er ikkje det han er kjekk som er hovudgrunnen til at knea mine ikkje vil slutte å skjelve - det er stemninga han skapte. Orda han sa. Og det oppriktige engasjementet som låg bak. Ein kan bare ikkje unngå å bli heilt rive med. Det er faktisk så at eg gler meg til å få unna litt arbeid her, så eg kan sette meg ned og lese "the Messenger" på nytt. (Praktisk, eg skal jo ha eksamen i det faget om eit par veker).

Han var i Oslo i høve lanseringa av boka "Europeisk Islam", som Gyldendal har funne det for godt å gi ut på norsk - 10 år etter at ho blei utgitt, og med feil oversatt tittel ("to be a european muslim"). Det var igrunnen på tide å få ho ut - det er tross alt ein moderne klassiker som er kommet ut. Ein såpass moderne klassiker at Ramadan sjølv har bevega seg vidare frå fleire av tesene han set fram. Men men. Ramadan på norsk er jo ein grunn i seg sjølv til å feire.

Hadde han vore litt meir misjonerande i si framferd, er det mogleg eg hadde vore heilt på konverteringas rand...

Jag vil leva, jag vill dö i Norden!

Eg kjenner meg for tida veldig nordisk, av ulike grunner. At eg brått skal farte Norden rundt dei komande vekene, har sjølvsagt litt med saken å gjere, men mest er det bare fordi eg kjenner at eg liker Norden som "institusjon". Eg liker tanken på at ein har ein del til felles her oppe i det høge nord, noko som er meir enn berre godt naboskap.

Eg har hatt eit problem: den nordiske felles språkforståinga er ikkje som ho var. Og ein kan kreve at det skal vere "skandinavisk språk" som arbeidsspråk innad i det nordiske samarbeidet så mykje ein berre vil når det berre er dei med skandinavisk tungemål som forstår kvarandre - og knapt nok det. For så lenge islendingane har fjerna dansk som første framandspråk og finskspråklege finnar ikkje ser nytten av å kunne svensk, og derfor nedprioriterer dette som språk i skulen, har ein klart å føre nasjonale politikkar som får store konsekvensar for det nordiske samarbeidet, trass i elles mange likskaper mellom landa.

Betre blir det sjølvsagt ikkje av at våre svenske og danske naboar har store problem med å forstå oss - og kvarandre. (I Danmark har det jamvel strekt seg så langt at ein københavnar kan ha problem med å fatte kva ein nordjyde seier - innslag frå (særleg Nord-) Jylland tekstes på dansk tv!).

Med mindre det skjer drastiske endringar, står ein altså i fare for anten å gjere det nordiske samarbeidet til ein eksklusiv klubb for folk som har ein særleg interesse for språk. Slik stoda er nå, er det to moglege utfall: anten kan ein fire på språkkravet, og tillate engelsk, slik Ungdommens Nordiske Råd har gjort (og som førte til at Nordisk Råd hastehandsama ei bevilging til tolking). Eller ein må ta tak i den nasjonale skolepolitikken, og satse på den nordiske dimensjonen. Og sjølv om eg personleg skulle ønske ein gjorde det siste, er det nok den første som er mest realistisk.

Det har blitt frykta at heile det nordiske samarbeidet vil falle i det ein firer på språkkravet. Det er sjølvsagt berre tull. Det er for mange andre ting som bind oss saman til at det er noko å frykte. Samfunnsstruktur, politisk system, tenkesett, protestantisk arv er berre nokre av tinga ein har felles om ein trekk frå språket.

Nå som svenskane stal Fredrik Skavlan, betres kanskje den svensk-norske språkforståinga. Og kanskje er det ein del å lære også for oss nordmenn?!

---
Dagens song: Du gamla du fria, Sveriges nasjonalsang

Javel og javeeel

For eit par år sidan hadde eg sommarjobb på turistkontoret i Kristiansand, og stod i informasjonsboden vår på torvet. Like attmed der eg stod, stoppa det opp to gamle menn. Samtalen deira foregjekk slik (det morsomste er at det ikkje eingong er tull!):

-Javeeel!
-Javeeeeel!
-Javel?
-Javel.. Javel?
-Javel.
-Javel?
-Å... javel..
-Javel. Javel!
-Javel!

Eg reagerte ikkje særleg på samtala, sjølv om eg høyrde kvart eit ord. Reagere gjorde derimot bergensarane eg liksom skulle gi tips om kva som er verd å sjå ein vakker sommerdag i Sørlandets hovudstad. For der eg kunne lese kroppsspråk og måten gamlekarane sa ting på, var dette totalt ukjend for desse stakkarane som hadde forvilla seg til den delen av landet der ting går med litt meir nedsett tempo.

I omsetting til moderne norsk:

-Javeeel! (Neimenn, hei, er det du som er ute på desse kanter?!)
-Javeeeeel! (Neimen, hei, det var lenge sidan sist!)
-Javel? (Korleis står det til?)
-Javel.. Javel? (Joda, sånn toleg. Og med deg?)
-Javel. (Joda, det går nå)
-Javel? (korleis går det med beinet ditt? )
-Å... javel.. (nuvel, det blir liksom ikkje heilt bra, det der)
-Javel. Javel! (huff, ikkje bra. Hils kona)
-Javel! (det skal eg gjere, veit du. Ha det godt!)




Illustrasjonen viser sjølvsagt ein typisk sørlending. Han studerer eit objekt som beveger seg i akkurat passe sørlandsk tempo...

Kunsten å skjule handling med språk

Eg har, av ein eller annan grunn eg ikkje sjølv kjenner, fundert ein del på dette med korleis vi bruker språket til å skjule ting. Nå kan det vere fordi eg er sørlending - og er i stand til å oppsummere alt i to uttrykk - høvesvis "javel" (meir om det ordet på eit seinare tidspunkt) og "det går så greitt". Sistnemnde kan bety alt frå "eg har det aldeles fantastisk og eg er så lukkeleg at eg igrunnen føler eg svever" til "livet er eit reint helvete og eg vurderer sjølvmord frå eg står opp til eg legg meg". Det er måten det seies på som avslører bittelitt av kva tolkning mottakaren av uttrykket skal legge til grunn. (Skjønt, i dei fleste tilfella betyr uttrykket ikkje anna enn at "jo, det går greitt".)

Men ikkje berre i høfligheitsfraser. Også i heilt andre samtaletyper skjuler vi meininga, eller vi fordekker det vi vil seie ved å pynte på språket. I daglegtale kan ein t.d. bruke "litt" og "veldig" som eit slags antiforsterkingsord (og tidvis også som forsterking). Og eg har, som den sindige sørlending eg liker å tru eg er, "store" problem med å godta at folk faktisk omtaler kjønnsorgan og aktivitet som måtte forekomme i deira samkvem med direkte ordelag, og særleg når ein ikkje eingong seier "sex", men "pule".

álvaratos

Dagens ord er det færøyske "álvaratos", som visstnok tyder "alvorleg tala". Skjønt, ikkje berre visstnok. Det tyder faktisk "alvorleg tala". Og eg synes det er eit fantastisk ord. Punktum

Kompensasjon

Eg likar ikkje særskriving, og eg likar betre å lage nye ord beståande av 3 i staden for å lage dei til ei setning på 5 - heller feministteoriperspektiv enn "perspektiv frå ein feministisk teori". Men det må jo bety at eg må skrive shitloads mykje meir enn alle andre? For der andre skriv 5 ord, skriv eg eitt - og vel dei å skrive feministteoriperspektiv, skriv dei jo ofte feminist teori perspektiv. Og om dette gjeld kvart 3 ord - kor mykje meir er det ikkje eg må skrive i oppgåvene mine for å fylle dei opp?! Arg, ass.

Å vere språknerd er med andre ord ganske dust.

Engelsk på norsk?

Ein gong i tida var eg ein ihuga forkjempar for at norske musikarar skal bruke norsk. Eg hadde nok folk som Postgirobygget, Trang Fødsel, Odd Nordstoga, Anne Grete Preus, Bjørn Eidsvåg, Halvdan Sivertsen, Hellbillies eller Øystein Sunde i tankane, folk som klarer å lage tekstar utan kliss, og som på kvart sitt vis nytter språket ganske mesterleg.

Og etter at eg for alvor byrja høyre på tekstane til Karpe Diem, bleg eg ganske sikker på at det også er mogleg å få norsk hiphop til å funke bra, trass i at Tommy Tee ein gong på midten av 90-talet freista innbille meg og andre av hans tilhengarar om det motsette.

Men så i dag kom eg i skade for å høyre etter då eg atter ein gong høyrde "Superstars" versjon av "Voi Voi". At dei har øydelagt ein genial song med sitt "vi er så kule, og vi innbiller oss at vi skal kunne selge en milliard plater på å oppføre oss helt dust og lage utrolig dårlige rim om hvor kule vi er"-image, er nesten på grensa til utilgiveleg, men det fekk meg i alle fall til å forstå at klisjear er best på engelsk!

Med fare for å stå i spissen for å opprette eit språkapartheid, kjenner eg eg er veldig for å kreve at om ein skal skrive songtekstar på norsk, skal det vere i eit kreativt og/eller meiningsfult språk, medan ein får halde seg til engelsk når ein planlegg å tilføre musikkhistoria endå ein me-har-ingenting-å-skrive-om-så-me-later-som-om-me-er-tøffe-sjølv-om-me-bare-er-teite-song.

Skjønt, stakkars stakkars engelskmenn!

http://www.youtube.com/watch?v=VSIJcdhPVwA&mode=related&search=