Bok: Det største spillet

Den andre verdskrigen har utgjort ein ganske stor del av min identitet, fordi historier frå krigen var ein del av forteljingane mine besteforeldre fortalde når dei snakka om og frå sine liv. Mine bestefedre sine krigserfaringer passar inn i det norske "heltebiletet", og kanskje har det gjort at interessa mi for skjebnane under andre verdskrigen alltid har vore sterk. Våpna har eg ikkje interessert meg for, men korleis folk hadde det, har eg "alltid" brydd meg om. Grete Haagenruds Sofie og Kathrine-serie var favoritten min som barn, og sidan ungdomsskulen har Michelle Magorians God natt, Mr. Tom vore på lista over dei beste bøkene eg veit om. Maria Konow Lunds Biografien om Inger Guldbrandsen las eg i fillebiter. I seinare tid har eg lagt min elsk på Marianne Kaurins Nærmere høst. Felles for desse, er at den andre verdskrigen er rammen for historiene.

Både bestefar og pappa fortalde (og fortel) mykje om flekkefjærdingen Gunvald Tomstad. Tomstad var dobbeltagent under store delar av andre verdskrigen, og særleg historia om korleis han blei utestengt av alle rundt seg fordi han tilsynelatande var på nazistane si side, gjorde sterkt inntrykk på meg som barn. Tenk, ingen ville ha noko med han å gjere fordi dei trudde han var slem - og så var han eigentleg snill! I mitt lille sinn var det ei bør så tung at eg ikkje kunne forstå at nokon kunne overleve å bere ho.

Forholda i Lister er ikkje større enn at bestefar kjende Tomstad, og at ein av Tomstads næraste i motstandsrørsla, Tor Hugo van der Hagen, var ein framtredande mann bygda familien min kjem ifrå. Fram til for få år sidan, trudde eg til og med eg hadde møtt Tomstad, og at historiane eg hadde høyrt om han til dels kom frå han sjølv, for så levande var historiane for meg. Då eg snubla over ein leksikonartikkel spm kunne fortelja meg at Tomstad døydde 13 år før eg kom til, hadde eg store problem med å fordøya det.

Pappa har snakka mykje om Per Hanssons bok om livet til Gunvald Tomstad, Det største spillet, men av grunnar eg eigentleg ikkje kan forklara, har eg eg ikkje lese boka før no i haust. Etter å ha lese ho, innser eg at mange av dei historiene eg har høyrt om Gunvald Tomstad (med eit unnatak, og det kjem eg til) er gjenforteljingar frå denne boka, og ikkje primært historier Tomstad har fortald direkte til mi slekt, slik eg har innbilt meg.

Gunvald Tomstad, frå garden Helle utanfor Flekkefjord, var typograf av yrkesutdanning og særs teknisk interessert. Han bygde seg ein radiosendar, og denne blei av ymse grunnar ikkje blei registert då tyskarane starta innsamlinga av sendarar. Han brukte denne til å senda meldingar til London, og heldt gjennom store delar av krigen etterretninga og andre delar av det allierte apparatet oppdatert på kva som skjedde i det okkuperte Noreg. Saman med den lokale motstandsrørsla i Flekkefjord utviklar han frå 1941 av eit "meldingsleveringssystem" som er så effektivt at sendaren på eit tidspunkt er den viktigaste kjelda til informasjon den norske militære leiinga i eksil har for sør-Noreg. 

Men tyskarane har fått ferten i at sendaren finst, og for å klara å verna den - og seg sjølv, innser den lokale motstandsrørsla at dei treng ein person på innsida som kan verna sendaren - og organisasjonen. Nokre av dei aktive motstandsmennene har markert standpunktet sitt såpass tydeleg at dei ikkje vil kunne vere truverdige. Andre har ikkje psjuke til å klara det. Byrden fell difor på Tomstad, først og framst fordi han er mentalt sterk. Utan trening skal han gå inn i det største spelet som finst i ein krig - å gøyma seg bak fiendens linjer, utan at dei oppdager det.

For å gjera historia truverdig, må venene utetter kutta alle bånd til Tomstad. I den augneblinken han går inn på den lokale NS-leiaren sitt kontor må han bli persona non grata også blant sine aller næraste. Han blir utestengt frå det gode selskap, og han må opna døra til det selskapet han liker minst. Han kan ikkje ein gong fortelja det til mor si, og ho tek nyhenda om sonen si overgang til fienden svært tungt. Men enda så mykje han vil, kan han ikkje fortelja ho korleis det eigentleg er, fordi han veit at det vil bety at tilveret blir farleg for ho.  

Han blir fort leiar for Hirden, og fordi han er ein tillitsfull mann, får han tilgang til mykje informasjon frå tyskarane sine kontor. Snart blir Helle ein samlingsstad for tyskarane. Og mens tyskarane held støyande festar i stova hans, fortset Tomstad å senda meldingar. Sjølv med ein tyskar buande i huset, fortset sendeaktiviteten. Mens alt dette pågår har Tomstad måtte isolera seg sjølv og arbeida med folk han nærer eit hat for. Det er ikkje fritt for at paranoiaen rir under overflata hans.

Per Hansson fekk kritikk for den halvdokumentariske sjangeren han har vald. Dette er ingen biografi, for her er ingen kjelder, og heller ikkje kritisk blikk mot han som blir skildra. Dette er ingen roman, for alle hendingar og personar har eksistert, og hovudpersonen sjølv har til og med gått god for at boka er korrekt. Hansson har ein så tydeleg bodskap at alle andre enn Tomstad sjølv blir karikaturar. Tyskarane er onde, og nordmennene er ikkje berre gode, dei er superheltar. Det øydelegg til ei viss grad forteljinga, fordi det gjer ho mindre truverdig. Men samstundes - fordi synsvinkelen heile vegen følger Tomstad, fungerer det likevel.

Då eg var kome halvvegs i boka, gjekk det opp for meg at kalenderen i historia viste 1942. Det var altså 3 år igjen av krigen. Eg kjende det som eit sug i magen, og som ei sorg. For allereie hadde Tomstad gått gjennom pinsler eg ikkje unner min verste fiende. Og verre skal det bli, for året etter blir han avslørt. Gestapo finn i 1943 ut at han må vera personen bak kodenamnet "Tom", og hirduniforma er ikkje lenger eit fungerande vern. Han blir smugla ut av landet i siste liten, og kjem etterkvart til London for å få den militære øvinga han strengt tatt hadde bruk for før han gjekk inn i fiendens rekker. Då er han allereie så hardt merka av dobbeltspelet at han ikkje kan klara å bli seg sjølv att.

Hansson fortel i etterordet på boka at då Tomstad døydde, var nervene hans så tynnslitte at døden ikkje kom som ei overrasking, sjølv om han var relativt ung. For krigen sette sine spor i han, og han blei aldri den han hadde vore.  Pappa har fortald (og det har han garantert blitt fortald) at då dei i 1967 filmatiserte boka, var Tomstad sjølv hyrt inn som konsulent. Han kom for å overvåke det heile, men kom ikkje heilt fram til der filmen blei spelt inn. På vegen trefte dei nemleg skodespelarar i tyske uniformar. Bilen måtte snu, for Tomstad klarte ikkje vera med. Angsten og redsla slo han heilt ut.

Trass det einsidige heltedyrkingsperspektivet til Hansson, er boka både god og viktig. Det største spillet er eit spanande og skremmande portrett over ein mann som heile resten av livet måtte betale for offeret  han gav i kampen for vår fridom: seg sjølv. 

Eg håper forøvrig eg ein dag kan få lesa biografien til Esther Synnøve Øysteinland, som var hushjelpa som Milorg plasserte på Helle. Ho spelte dum og naiv, og spelte rollen sin så godt at ikkje ein gong den tyskaren som ein periode budde på Helle hadde ho mistenkt for å vita noko. Ho klarte også å halda på rollen under avhøyr på Arkivet i Kristiansand, og medan ho sat fengsla på Grini. Særs fascinerande kvinne, og ho fortener virkeleg å bli løfta fram på eiga hand.

Bok: Morfar, Hitler og jeg

Begge bestefedrene mine var sjømenn, og då krigsutbrotet kom i 1940, sende skjebnen dei i ulike retninger. Bestefar Knut var tilfeldigvis i land då krigen kom, og måtte, muligens litt ufrivillig, bli verande på landjorda mens krigen raste i landet. Bestefar Laurits var like tilfeldigvis påmønstra då krigen braut ut, og blei, til dels ufrivillig, verande påmønstra til 1947. Kva bestefar Knut gjorde under krigen veit me ikkje heilt, for då han døydde, var tida framleis ikkje moden for å snakka om det. Men bestemor elska å fortelje historier om då dei var tvangsflytta frå Lista til Numedal, og han kom heim frå "blåbærtur" med fem blåbær nederst i spannet. Skogen bugna av bær, og han hadde vore borte i timesvis. "Tyskarane visste han holdt på med noko..", sa bestemor, og lot det skinne gjennom at ho hadde gått inn for IKKJE å vite kva han gjorde. Det var tryggare. Bestefar Laurits, som altså var krigsseglar, hadde særleg ei historie han pleide å fortelja. Han var styrmann, og han skulle med andre ord befinne seg på brua i skipet. Dei var 10 skip som seilte i konvoi. Berre to kom fram. "Før me drog ut, lova me kvarandre at om eit skip gjekk på ei mine, skulle dei andre ikkje stoppe, for det var for farleg. Det var betre at eitt skip kom fram, enn at ingen gjorde det, fordi me stoppa opp. Men eg kan framleis høyre skrika...Til slutt må du bare halde blikket rett framover, og ikkje sjå til høgre eller venstre. Du må overhøyre smella, og be om at det går fort om skipet ditt finn ei mine". Ein slektning av bestefar Knut, Jakob Østhassel Samuelsen, flykta frå Lista til Skottland i ein stjålen og omregistrert fiskebåt for å verve seg hos Kompani Linge, og døydde seinare under angrepet på Bari. Historiene om desse tre mennene, og historia om bestemor som ikkje ville vite, dei er alle historier eg har bore med meg store delar av livet, og som eg på eit eller anna plan oppfatter som ein del av historia om meg, sjølv om dei fann stad før mine foreldre ein gong var tenkt på. Og fram til eg byrja lese i Ida Jacksons Morfar, Hitler og jeg, hadde eg eit ganske ureflektert forhold til kvifor det var slik at desse historiene eigentleg var så viktige for meg og min identitet, sjølv om eg er fødd så lenge etter krigen at eg har eit tilnærma mytologisk forhold til desse fem åra som bestemor mi meinte varte "lenger enn ei evigheit". 

I 2008 fann Ida Jackson ein wikipediaartikkel om bestefaren sin, Per Pedersen Tjøstland. Den artikkelen som nå har blitt både lang og omfattande, inneheldt då to setninger, og fortalde at han hadde vore redaktør for bladet Germaneren, medlemsbladet til Germanske SS Noreg. For Ida var dette eit sjokk. Dette var ein del av familiehistoria hennar som ho aldri hadde høyrt om. Dette var ein del av hennar tilblivelseshistorie som ingen nokon gong hadde delt med ho. Og enda verre: dette var historia om den bestefaren ho elska så høgt, og som ho trudde ho kjende så godt. 

Fram til dette punktet hadde Jackson sitt forhold til andre verdskrigen i Noreg vore ei historie om heltar som kjempa for eit fritt Noreg, mot framand okkupasjon, mot nazismen og mot Hitler. Å innsjå at bestefaren hennar ikkje var ein del av denne heltehistoria, at han heilt frivillig hadde verva seg både som frontsoldat OG arbeidd med nazistisk propaganda etter å ha komen heim, "føltes som å melde seg ut av Norge" (s, 15). I sjokket har ho både behov for å skyva bestefarens engasjement under krigen heilt ut i fortrengingas evige jaktmarker OG finne forklaringa på korleis dette kunne ha seg. Ho fortel opent og ærleg om korleis ho voner at ho vil finne at bestefaren hennar er den snille nazisten, eller den stakkaren som blei lurt til å stå på feil side. Sannninga skal vise seg å vera brutalt annleis.

Som det skrivande mennesket Ida Jackson er, tek ho lesaren med på si eiga, og til dels familien si, mentale reise i etterkant av denne oppdaginga. Ho fortel historia til bestefaren sin, og gjer det gjennom å gå i dialog med han. Bestefaren lev ikkje lenger, men tekstane hans frå tida i Germaneren er framleis tilgjengelege. Ho starter bakfra, og finn at i krigens siste dager, på eit tidspunkt der nazistar elles i landet prøvar å kjøpe seg goodwill til seinare, køyrer Per Pedersen på på full guffe. Det er ikkje mogleg å vri seg unna at han er ideologisk overbevist nasjonalsosialistist. Og i tekstane han skreiv finn ho også bevis for noko enda verre: han har teke del i folkemord. Og stolt skrytt av det.

Dette er ei modig bok. Ida Jackson tek oss ikkje bare med på ei reise inn i morfarens univers, men og inn i hennar eige. For ho kan ikkje fortella hans historie utan å fortelja si. Ho finn att drivkreftene og triggerpunkta til morfaren i seg sjølv, både i ønsket om å endre verda NÅ, i lengta etter at noko stort skal skje (helst i går), i ein kroppsleg religiøsitet - og i frimurerkonspirasjonar.

Ho slost med morfaren sin - og skil veldig klart mellom den mannen ho kjende og den mannen han var under krigen. Det blir ikkje minst tydeleg i det ho vel å bruka ulike namn på han: Per Pedersen er den ideologiske nazisten som var frontkjempar, og som deltok i folkemord. Per Tjøstland er den gode morfaren. Dette skiljet er viktig for henne i starten av boka, og det gir dessutan meining, fordi morfaren tok Tjøstlandsnamnet då han gifta seg. I store delar av historia ho fortel heiter han Pedersen. (Etterkvart som Ida Jackson forsoner seg med bestefarens fortid og tankegods gløymer ho at morfar og Pedersen ikkje skal vere same person, og det er effektivt som juling, for det gjer at forsoninga mellom barnebarnet og morfarens fortid blir tydeleg.)

Det er vanskeleg å sjangerbestemma denne boka, for ho er ein slags innanifrå-biografi samstundes som ho er litt memoar, litt essay og litt tekstanalyse. Dette er ingen nøytral faktabok, men det gir ho seg heller ikkje ut for å vera. Men drivande god, det er ho.

I byrjinga av boka går ho analytisk til verks, og ser på reaksjonsmønstre hjå familiemedlemmer til dei "som var på feil side". Ho viser til forsking som fortel om korleis familiane held på historier om korleis deira familiemedlem var unnataket, eller korleis deira familie gjorde gode ting også. Det handlar ofte om at det ikkje er mogleg å sameine dei to ulike røyndene: den bestefaren som ein opplev som verdas snillaste, kan ikkje samstundes ha vore med på folkemord. For folkemord, det er det jo bare onde folk som gjer, og dei som er onde er jo aldri snille?!

Heilt i starten av boka kom formuleringa som røska såpass i meg at eg måtte bruka litt tid på å fordøya innhaldet - og min eigen identitet. Jackson forklarer kvifor så mange etterkomarar etter nazistar oppgir å vere etterkomarar etter den eine "snille nazisten", og meiner det handlar om å beskytta familien -og identiteten sin. I samband med dette skriv ho "det er ikke mulig å forholde seg nøytralt til krigsforbryteropphavet når alle rundt deg opererer med implisitt arvedyd." (s 26). Eg har alltid vore sikker på at eg ikkje hadde kunne gått i mine forfedre sine sko, men eg måtte innsjå at ho dessverre har ein del rett i den påstanden. Når historier som dei om mine bestefedre lev vidare, og når eg etter all sannsynlegdom vil bera dei med til mine born, er ikkje det også i håp om at noko av dei heltemodige sidene ved eit mirakel skulle vere genetiske om eg eller mine etterkomarar skulle hamne i ei gigantisk krise? Og om svaret på det er ja, betyr det også at det ligg ei implisitt arvesynd i å ha forfedre på andre sida? 

Sjølv har eg aldri tenkt tanken på at opphavets dårlege val skal bety noko for etterkomarane sine høve til å velge rett. Merk dykk formuleringa her: at å stå på fienden si side er eit val. Ikkje ideologi, men val. For brått slo det meg at eg har bortforklart kvart eit einaste tilfelle av "overløperhistorikk" blant vanlege folk eg har høyrt om med ein avart av fornekting. At nokon skulle frivillig bli nazistar -og ønske seg det- er så fjernt frå hovudet mitt at dei heilt openbart må ha blitt lurt/vore unge, dumme og naive/gjort ein feil/stryk det som ikkje høver. Dimed har etterkomarane også vore "kjøpt fri" i det vedkommande har teke til fornuft. Og det har dei jo, alle som ein. Sjølv om fornuften kanskje først kom rekande på ei fjøl i etterkant av eit hardt krigsoppgjer.

Når alt kjem til alt: sanninga er at like lite som min kjære, kjære krigsseglarbestefar gjer meg til ein helt, gjer Ida Jacksons kjære, kjære nazistmorfar ho til ein skurk. Me arver ein del frå opphavet vårt (ho fekk skrivegleda og den sterke politiske virketrongen, eg fekk hårtjukkelsen og dei vingekledde røtene), men me blir aldri opphavet vårt, korkje på godt eller vondt.

Krigen lev vidare i historiene våre, og det vil den gjere også for våre etterkomarar. Men den krigen som lev i oss er aldri ei nøytral forteljing. Den svart-kvitt-heltedyrkinga, med klare skurkebilete i bakgrunnen, som me får fram i samfunnsfagen og syttendemaitalar, det er ei forteljing fortald av vinnarane. Og fordi den forteljinga blir fortald med karikerte figurar, har me ikkje sjans til å forstå korleis nokon kan stå på "skurkesida". Morfar, Hitler og jeg er eit godt bidrag til å tilføra biletet meir fargar.

Kan medføra mellombels identitetskrise. Men det har me jammen godt av, nokon og ein kvar. 

Første delen av boka kan du forøvrig lesa hos Aschehoug. Høyr Ida og mor hennar synga songane dei vaks opp med hos Brenner og bøkene. 

(For ordens skuld: Aschehoug sende meg eit leseeksemplar av denne boka.)

Bok: Lykkeravnene

Fordi eg er leseglad og norsklærar i ungdomsskulen, har eg dei siste åra hatt som mål å halda meg passe oppdatert også på ungdomslitteratur. Det er greitt å vite kva som rører seg i ungdomsbokverda, og det er mykje enklare å anbefale bøker til elevar når eg sjølv har lese dei. Som eg skreiv tidlegare, har eg gleda meg til bokhausten i år, for det er jo så mykje bra! Og heldigvis er  ungdomsbøkene ikkje noko unnatak! Ei bok eg har kost meg skikkeleg med, er Paul Durhams Lykkeravnene. Boka er første bok i ein planlagt triologi, og sjølv om eg aldeles ikkje er målgruppa til boka, gler eg med til fortsettinga.

Lykkeravnene er historia om 11 år gamle Siv. Ho bur i Svartlågsbyen i lag med mor og lillesøster. Dei beste venane hennar, Kasper og Molly, held også til i landsbyen, og alle tre bur dei i delar av landsbyen som ligg liten utanfor allfarveg. Over byen ruver borga til Jarl Morgenparykk Langsjans, som hersker i byen, men som sjeldan nedverdiger seg å sjå til folket sitt. Siv, Kasper og Molly begir seg ut på rampestrekar i det boka til til, og blir nesten teke av jarlens soldatar. Soldatane er like lite vennlege som jarlen sjølv, og det er ein god dose flaks som gjer at barna slepp trøbbel. 

Svartlågsbyen ber på ein hemmelegheit. Ti år tidlegare blei byen angripe av nokre ekle skapningar kalla Myrslaskar, men klarte å bli kvitt dei. Myrslaskane laga smykker av føtene til dei daude, og var på alle måtar ufyselege vesen. Borna i landsbyen, Siv inkludert, har vekse opp med historier om desse farlege monstra, fortald på den måten folk fortel når dei er overbeviste om at monstra er borte frå jordas overflate for godt. I det boka tek til, får vi vite at mykje tyder på at myrslaskane berre blei skremt bort, og at dei kanskje har slutta å vere så redde for folket i Svartlågsbyen. Det er ting som tyder på at dei muligens er tilbake. Men enda skumlare er at byen i kampen sist trong hjelp av dei berykta røvarane som blei kalla Lykkeravner. Lykkeravnane har falle i jarlens unåde, og har gått over til å bli mytiske. I forordet til boka fortel ein at "Med tiden falmet Lykkeravnene og liknet mer på gjenferd, og senere igjen ble de bare rykter. Og til slutt, etter mange år, var det som om de aldri hadde eksistert". 

Siv, 11 og passe uskuldig, får etterkvart gode grunner til å frykta myrslaskane, for ho skal snart bryte både ein og to og tre av moras hardt innprenta husreglar, med ganske skummelt utfall. Og kven er den skumle mannen ho treff på gravplassen, som ho veit ho ikkje burde møte, men som ho treff likevel? Mens Svartlågbyen sine hemmelegeheiter avsløres ein etter ein, viser det seg at dei har stor betydning for Siv og familien hennar. Mykje av det Siv trudde ho visste, skal vise seg å vere basert på ei blanding av feilinformasjon og bevisst underkommunisering av fakta frå mor hennar si side. Korleis skal Siv takle dette? 

Forfattaren Paul Durham si eiga heimeside sel boka inn med "sometimes only the bad can save you". Eg har ikkje tenkt å avsløra for mykje om korleis det går, men at Siv gjer nokre oppdagingar som har tyding for tryggjinga for fleire enn berre ho, familien og venene, det kan eg lova deg.

Aschehoug selde leseeksemplaret sitt slik: "Actionfylt eventyr med sterk jentehelt, skumle skapninger, mørke hemmeligheter, helter og skurker". Siv speler ein morosam rolle som ein slags anti-helt, for det er hennar ikkje alltid like rasjonelle val som driv historia framover, og det er den sterke viljen hennar - og den sterke uviljen til å følge reglane - som gjer dette til ei artig og lesverdig bok.

Eg er ikkje i målgruppa, men du verden som eg koste meg! Allereie etter eit par kapittel kjende eg att den sitrande kjensla eg fekk første gong eg las Harry Potter. Dette universet er milevis unna trollmannsskulen, men det er likevel noko med den hjartevarmen Durham formidler folka og historia med som gjer at eg ikkje klarer å kome unna HP-referansen. Til liks med J.K.Rowling får han dessutan godt fram at menneska ikkje berre har gode elller dårlege sider, men at me alle har litt av alt. Samansette karakterar som du ikkje alltid heilt veit kor du har, og som du derfor ikkje alltid er sikker på at hovudpersonen kan stola på, er med på å gjera dette til ei super fantasy-bok for ungdom. (Eg er dessutan nokså sikker på at det er element her som den vaksne lesaren tek, men som ungdomane ikkje oppfatter.)

Dei to første kapitla i Lykkeravnene kan du lesa her, og eg kan lova deg at om du liker dei to, vil du elske resten. Og joine meg i me-som-ventar-på-bok-nummer-to-klubben. 

Bok: Guds barn av Lars Petter Sveen

Bokhausten 2014 ser ut til å bli ein særs god bokhaust. Boknerden i meg gler seg like mykje kvar haust. Eg finles bokmeldingane som kjem i både små og store aviser, og lista over bøker eg skal lesa ein dag eg får tid, veks alltid så mistenkeleg mykje fortare enn eg klarar å lese bøkene ut. Difor ender det ofte med at eg gremmes når jula kjem, og eg innser at hausten blei for kort  i år igjen. I år har eg difor, for første gong i historia, laga ei prioriteringsliste over bøker eg skal lesa før jul. Og mykje på grunn av Dagbladet si melding og Vårt Land sitt intervju, hamna Lars Petter Sveens Guds barn aller øvst på den lista. Gleda var difor ganske stor då Aschehoug i starten av månaden spurte om eg kanskje hadde lyst til å lesa boka? Sjølvsagt hadde eg det!

Sveen debuterte i si tid med ei novellesamling, og at han meistrer novellesjangeren blir tydeleg også i denne boka. Forlaget marknadsfører boka som ein roman. Strengt tatt er dette ein roman fortald som noveller, men som bryt novellelovene og difor heng saman. Språkdrakta er særs poetisk (og han har lånt frå fleire gode diktarar), og han har ein manglande teiknsetting ved replikk som på eine sida trigger rettetrongen i denne norsklæraren, men som samstundes understreker det poetiske språket han bruker. Språket er vakkert, og gir den til dels überdystre handlinga ein vakker glød. Det krev stor forfattarkunst å klara det.

Forlaget har førehandsannonsert boka med "Dette er historier ingen har lese før, frå ei verd alle kjenner til.". Skildringa kunne nok ikkje vore meir passande. Guds barn fortel historiene til menneska på Jesu samtid. Nokre av dei flykter, andre forfølger. Nokre er sterke i trua, andre tvilar. Nokre ser framover, andre har blikket vendt bakover og innover. Nokre reiser, andre blir verande. Saman har desse blitt ei vakker bok om tvil, tru, kjærleik, ære, ærefrykt, daud, naud, vankunne og von.

Boka tek til i det Kong Herodes krev at alle guteborn under 2 år skal drepast (Matteus 2:16). Me møter offiseren Cato, som handlar på kongens ordre, men som kjenner tvilen komme gnagande. Han prøver å legitimera overfor seg sjølv at det er rett å følga ordre, rett å ikkje handla på den måten samvitet eigentleg fortel at han burde.

Me møter Jakob, som fryktar at den stammande sonen hans er merkt av det vonde, og som let jakta på den som kan heile sonen bli altoppslukande. Me møter den døde kona, som frå det hinsidige framleis ikkje klarar å slutte å uroa seg for mannen sin og relasjonen han har til familien. Me møter jenta med det knuste ansiktet, ho som må dekka seg til og gøyma seg vekk, men som likevel, eller kanskje nettopp derfor, er den sterke. Røvaren som gjer det vonde, men som vil det gode. Me møter dei som fulgte andre profetar og andre som rekna seg som profetar. Me møter Anna, som forlèt alt ho har for å finna att Andreas, mannen ho elska, men som forlot ho.

Sveen speler på det kristne fellesgodset, men utan å gjere dette til eit kristent verk. Jesus speler ein viktig rolle, men berre som birolle. For dette er forteljinger frå Kristi samtid, til ei viss grad frå livet til disiplane hans. Det er forteljinga om dei utstøtte, om dei inkluderte, om dei som står utanfor og dei som står midt i. Det er historier om dei som følger Jesus, og om dei som aldri høyrer om han. Det er rå og krevande historier frå ei rå og krevande tid. Historia er velskrive, men stundom tunglese. Ho utfordrar lesaren, tvinger fram refleksjonar kring råskap, truskap og tru. Men duverden for ei bok!

Les det første kapitlet nederst på denne sida. Resten av boka er minst like god. Nyt.

Bok: Den fortrolige av Hélène Grémillon

Eg oppdaga brått då eg logga meg inn på blogger-kontoen min nå at eg aldri publiserte denne bokmeldinga. Følgande skulle vore publisert 30.08.13 - og fordi boka var så fin, tenker eg at dette er ei bok det er verd å høyra om, så eg trykker "publiser" nå, godt og vel eit år etter at eg faktisk skreiv dette..

----
I vår ein gong fekk eg tilsendt  Hélène Grémillon si bok "Den fortrolige". Eg las nokre sider, men lite tid til lesing gjorde at boka blei liggande nesten ulese. Det angra eg sterkt på då eg omsider kom til fortsettelsen og forstod kva eg hadde gått glipp av..

Forlagsredaktøren Camille er nysingel, gravid og har nettopp mista mor si. I bunka med kondolansebrev dukker det også opp eit mystisk brev frå ukjend avsendar, som skal komme til å sende henne brev kvar tirsdag i vekene som kjem. Han fortel historia om den unge kunstnarsjela Annie og den velståande Madame M. Desse to kvinnene finn kvarandre i mellomkrigstidas Frankrike, og eit sterkt vennskap veks fram mellom dei. Ein dag inngår dei ein pakt som skal komme til å endre liva deira - og liva til fleire av dei rundt seg.

Camille blir fascinert av skrivemåten til den ukjende avsendaren, og har lenge ein mistanke om at dette er eit romanutkast som blir levert til ho på denne måten for å vekke merksemda hennar. Men etterkvart som historia blir utvida i kvart nye brev, aner ho at det kanskje er noko anna brevskrivaren vil henne.

Pakta Annie og Madame M har inngått, er ei pakt mellom eit barn som ikkje forstår rekkevidden av det ho gjer, og ei litt eldre dame som forstår kva ho gjer, men som er så oppteken av kva ho får ut av det at ho vel å gjere seg blind for det moralsk problematiske i situasjonen. Pakta fører til ei kjærleik og sjalusi. Og til ei historie som skal vise seg å ha ein del meir til felles med Camille sitt liv enn ho forstår. Verdskrigen bryt ut, og i kaoset krigen bringer med seg, skjuler nokon alle spora etter pakta.

Oppskrifta på denne romanen er ganske klassisk. Gjennom brev blir historia til hovudpersonen avdekt, lag for lag. Men Grémillon klarer å unngå klisjéfella, og meistrer å fortelle ei historie som fenger, engasjerer og som rett og slett er drivande godt fortalt. Ei bok det virkeleg er verd å sjekke ut, med andre ord.

Takk til Aschehoug for lesareksemplar.

Det naudsynte pushet.

NRK melde for nokre timar sidan at tidlegare stortingsrepresentant Alf-Ivar Samuelsen døydde i ei traktorulykke heime i Lofoten tidlegare i dag. Slike triste nyhende er nettopp det, triste. Men i tillegg til å kjenne på det triste, kjenner eg takksemd. Det var ikkje Alf-Ivar si skuld at eg blei politisk aktiv, men han medvirka sterkt til at eg blei verande i Senterpartiet. Ikkje fordi me hadde så mykje med kvarandre å gjere, men fordi han på akkurat rette tidspunkt såg meg.

Då eg som ung og uerfaren møtte på Senterpartiet sitt landsmøte for første gong, heldt eg eit innlegg som på alle vis har fortent å gå inn i gløymeboka. Eg aner ikkje kva hovudbodskapen var, men eg veit eg stotra og rota fælt der oppe. Eg hadde ganske mykje organisasjonserfaring, og hadde halde landsmøteinnlegg også før, men korkje den lille landsmøtesalen til Målungdommen (rundt 30) eller Senterungdommens større rom (rundt 100) kan jamnførast med 150 + presse på partilandsmøtet. Eg var vettskremt, og hadde mest lyst til å springe dei 4,5 kilometrane heim til pappa og gøyma meg under dyna på jenterommet eg hadde flytta ut av. Men eg stod der nå, i blitzlyset, og heldt mine tilmålte 2 minutter om forsvarspolitikk - som attpåtil var oppført i feil debatt. Partileiinga rett nedanfor talerstolen dempa ikkje nervøsiteten. Det berømte djupe hôlet i golvet var sårt etterlengta, men dukka ikkje opp.

Å karra seg opp på talerstolen etter eksstatsråder kjennes som å hoppa etter Wirkola. I ein sal der tilsynelatande "alle" var Stortingsrepresentantar eller fylkesråd eller ordførarar eller politiske rådgjevarar eller fylkestrafikktryggjingsutvalsleiarar, kjendes bodskapen min irrelevant og plassen min liten. Å vera siste talar før partileiaren, gjorde ikkje kneskjelven mindre. Delegasjonen min var hyggelege og meinte eg hadde gjort det greitt. Sjølv var eg overtydd om at dei "sa det for å trøste meg", som Prøysen ville sagt.

Nokre minutt etter at eg var på plass i landsmøtemiddagssalen, la ei brei hand seg på skuldra mi. Alf-Ivar hadde lagt merke til namnet mitt på delegasjonslista, og då eg gjekk på talerstolen, hadde det blitt fleipa på Nordlandsbenken om at eg jammen ikkje var så ulik han av utsjånad heller heller. "Så æ tenkte at æ kanskje va far din! Ka mor di heitte?!", sa han spøkefullt. Eg kunne avkrefte at han kunne mistenkast for å ha medvirka til min eksistens. Samuelsengena mine er riktignok i overkant sterke og i høgste grad frå farssida, men dei kjem frå ein annan kant av landet. "Men eg var jo så stolt der eg sat!", fortalde han, framleis leande, "For ikkje bare hadde eg fått ei datter eg ikkje visste om frå før, men jammen kunne ho uttrykke seg godt, ho hadde gode meiningar - og kunne sjå omstruktureringa i Forsvaret frå ein heilt ny vinkel!". 

Når delegasjonen din seier du gjer ein god jobb, kan du, som flink og evig sjølvkritisk pike, alltids bortforklara det med at det er deira jobb. Når ukjende folk, som attpåtil er nominert til sikker plass på Stortinget (i den grad noko slikt finst) seier det same med sterk innleving, må ein tru dei. Og nettopp fordi rosen kjem frå nokon som har eller har hatt nokre av alle desse merkelege titlane politikar får fordi dei er så flinke, er det ein ros som gjer noko med ein. 

"Slektskapen" mellom oss forblei ein spøk i åra han var stortingsrepresentant, og han lot meg forstå meir enn ein gong at eg bare måtte sjå forbi titlane til dei rundt meg og erfaringa deira. "Det du har på hjartet, er viktigare enn kva posisjon du har!".

I erfaringas vaner er det lett å gløyma at ein har starta ein stad. Det er lett å gløyma at ein ein gong sjølv var den usikre som ikkje heilt visste korleis orda på papiret skulle strauma ut frå munnen samstundes som hjartet skulle slå og ein gjerne ville sjå ut som om ein takla det heile veldig godt. Eg har ofte tenkt at eg skal "ta ein Alf-Ivar" i møte med ferske i organisasjonen. At det å seia "hei, dette var bra!" til ferskingar som gjer det godt, men kanskje ikkje sjølv ser det, er ein måte å bidra til at knea skjelv litt mindre neste gong. Og at det BLIR ein neste gong.

Eg lyser fred over Alf-Ivar sitt minne, og lovar å gjere mitt for å sjå dei ferske. Dog utan å påberope meg foreldreskap.

Kjære Erna

¨

(Bilete: Udir)

Kjære Erna! 

Eg har ein av dei mest meiningsfylde jobbane i samfunnet. Formålet for jobben min er å skulle danne den oppveksande generasjon. Eg, og alle dei eg jobbar i lag med, skal bidra til at dei blir "til gagns menneske". Det er ingen liten oppgåve. 

Eg håper eg er ein av dine draumelærarar. Eg håper du ville ha meint det om du hadde vore i klasserommet mitt. Og eg håper eg fortsetter å vere det også etter at desse forhandlingane som nå pågår er over. Eg håper, men eg kan ikkje seie det sikkert ennå. Eg håper eg har mot og styrke til å fortsette. At eg (og nå orsaker eg at eg må skifte målform) "fortsatt kan forbli en drømmelærer, og ikke bli en rømmelærer".

Eg veit at du korkje kan eller vil instruere KS til å trekke framlegget sitt, sjølv om det er heilt hòl i hovudet. Eg har ein mistanke om at du, som alle lærarane i landet, har lurt på korleis KS sitt framlegg skal sameinast med visjonane du har for skulen, for korleis me saman skal kunne bygge verdas beste skule, der den faglege kvaliteten er høg og den sosiale kompetansen enorm. Og eg kjenner det politiske spelet godt nok til å forstå kvifor du held tunga. 

Eg forstår at du ikkje kan bry deg for mykje om det på noverande tidspunkt, men eg vil likevel fortelle deg kvifor det er så viktig for meg å halda på den nåverande arbeidsavtalen. Fordi arbeidsåret er komprimert, jobber eg til krampa tek meg i periodar, og avspaserer når elevane ikkje fyller klasserommet med latter og læring. Hovudgrunnen til det, er at uansett kor mykje vi planlegg, er det ikkje til å unngå at vi får vurderingssituasjonar som hamnar oppå kvarandre. Vurderingane har vi ikkje først og framst for å sette karakter (sjølv om det hender at nokon trur det), men for å kunne gje personlege framovermeldinger. For at vi skal kunne skyve eleven fagleg til eit nivå som kan gjere henne til eit gagns menneske - for det krev jo ei viss grad av ålmendaning. Vi har altså eit komprimert arbeidsår for å sikra at kvaliteten på utdanninga - ålmenndanninga - til elevane blir så god som råd er. Og sjølv om eg skal innrømme at eg stundom leiker med tanken på å finne meg ein ni-til-fire-jobb (den tankeleiken er sterkast når rettebunka er høgast), kjem eg ikkje til å realisere det med det første, for eg har ein vanvittig givande jobb. Skal eg vere heilt ærleg, vil eg sterkt vurdere beiteskifte dersom KS sitt framlegg går igjennom, men det skal eg la vere å bry deg med nå, for eg kjenner i staden for å uttale meg om noko du KAN uttale deg om, uavhengig av forhandlingane: dei andre formane for kvalitet i skulen.

Eg forstår som sagt kvifor både du og kunnskapsministeren har munnkorg i dei fleste spørsmåla om kvalitet i skulen så lenge forhandlingane pågår. Difor forstår eg også kvifor partiet ditt har byrja med eit standardsvar når de får sinte facebookmeldinger på Facebook frå lærarar som lurer på korleis de vil sikra kvalitet. De veit sjølvsagt at som regjeringsparti kan de ikkje blande dykk inn i den disputten som nå pågår mellom KS og fagforbunda (det er jo ikkje konflikt ennå, for det er brot i forhandlingane, men ein er samde om å framleis forhandle), og de veit at de ikkje har høve til å påvirke forhandlingane for mykje på noverande tidspunkt. Så i staden for å svara skikkeleg på spørsmåla, plar den som sit på facebooksida dykkar skrive noko a la dette:  (eg har saksa eit svar som er underteikna av Iris, og som er eit svar til Inger Strand Kvalheim på fredag): "Vi har flere tiltak som vi er i gang med. Vi skal legge om dagens lærerutdanning til en femårig master for å øke kvaliteten på lærerne som utdannes. Så skal vi innføre flere karriereveier i klasserommet med muligheter for økt lønn og økt status, for dem som er flinkest til å undervise. Dette skal skape en positiv sirkel der flinkere elever søker seg til lærerutdanningen, og sikre at flinke lærere forblir i klasserommet." Eg blir litt uroa av dette svaret, Erna, og eg skal prøve å forklara deg kvifor. 

For at du skal kunne følge med på tankerekka, må du nok legge til grunn at eg er ein Draumelærar-aspirant. Eg er ikkje perfekt i lærarrolla, men eg er betre enn eg var då eg byrja i yrket, og eg vonar eg blir betre for kvar dag som går. (Ein blir aldri ferdig utlært. I den augneblinken ein blir det, er ein ikkje utlært, men ferdig, som kjent). Du må også legge til grunn at dei aller, aller fleste lærarane er dyktige i jobben sin. At dei bruker sine beste sider i møtet med elevane, utvikler dei sidene dei er mindre gode på, og at dei klarer å pushe elevane både fagleg og sosialt. At dei er dyktige til å danne elevane til å bli gagns menneske.

Som sagt, eg har ein av dei mest givane jobbane i verda. Sjølv om det kostar ein innsats av blod og sveitte, og sjølv om det betyr at det fell nokre tårer, nokre gonger av glede, andre gonger av sorg eller frustrasjon. Men det er verd det, for eg ser kvar einaste veke at innsatsen min betyr noko. Nokre gonger ser eg det i lyset som går opp for nokon (det ser nesten ut som det gjer i teikneseriene, kan eg fortelja!), av og til ser eg det i smilet til ein elev. Andre gonger mest i blikket. Av og til les eg det i elevtekster (når ein elev som stadig har skrive tilbake melding endeleg skriv tilbakemelding, t.d.). Somme gonger høyrer eg det - som når ein som har slitt med å visa at han eller ho kan reflektera brått får det til fordi eg har stilt nokre spørsmål som har festa seg. Av og til kjenner eg det, som ein klem, eit håndtrykk eller eit skulderklapp. Ein gong innimellom får eg også beskjed om at innsatsen min betyr noko (til jul fekk eg ein lapp i skulderveska der det stod "Verdas beste lærar - det er du". Då var eg stolt, kan du tru! Eg veit heldigvis ikkje kven som har skrive den). 

På same måte ser eg at innsatsen til alle eg jobber med betyr noko. Og eg gler meg storvegs over at dei elevane eg ikkje alltid er den rette til å forklara og illustrera for, heldigvis har ein annan lærar som er den som får den siste biten i puslespelet til å falle på plass. Fordi læraryrket meir enn noko anna handlar om å møtast som menneske - og på same måte som elevmassen har mange formar, har heldigvis lærarmassen det same. Saman pusler vi magi. 

Å skulle skilja ekstra gode lærarar frå gode lærarar er eigentleg umogleg - for kven og kva skal vi ta utgangspunkt i?

Frem fra glemselen/ Kvardagsepistel

Eg kom i skade for å begynne eit oppryddingsforsøk på dropboxen min. I ei mappe merka med "kan kanskje brukast til noko", fann eg denne historia, som eg sikkert hadde tenkt at eg kunne bruke til ei novelle eller noko, om ungdomstidas forfattarkall skulle slå til igjen. Eg syntes teksten var nokså morsom, og sidan eg ikkje trur forfattarkallet kjem til å vende tilbake, får eg nesten nytte høvet til å spreie det her i staden. 

Jeg kjente kallet allerede på kinoen. Det var rart, for jeg var tørst. Men jeg visste at i en motsetningsfylt kropp som min, var det helt reelt. Jeg måtte tisse.

Vi gikk av banen, og ingen av oss ville gå hvert til vårt. Vi ville begge gå litt, sånn helt uten mål og mening. Vi hoppa av på Ullevål. Tilfeldighetene fulgte oss opp Bergslia (sikkert fordi han skulle ned, jeg skulle opp, og da virka det mest logisk å gå rett fram). Da vi kom til krysset under Berg stasjon, bestemte jeg meg for at vi skulle ta vegen ned til nordnorsken. Erfaringsmessig står dørene der ganske ofte åpne, og kanskje jeg var heldig?

Men nei, der var det stengt. Trappene fulgte oss ned mot rundkjøringa før Ullevål. Der var det kratt. Og plutselig: hvorfor ikke benytte sjansen? Oslos mange skogsholt har jo flere funksjoner, men det å være en tilfeldig tissestasjon for sånne som meg, måtte være et av dem, spesielt på en dag som denne, da regnet hadde gjort sitt til at det allerede var vått i skogsbunnen.

Innover i holtet, under kvister, i ly av bjørk, fant jeg mitt lille natteparadis. Jeg gjorde som jeg hadde lært på speideren: finn en bakke, sitt sånn at du tisser nedover. Hold på buksa, pass på at du ikke tisser på skoa. Slipp deg løs.

Sjelden har det å tisse vært nærmere paradis. Og at det var minst en liter som måtte ut, det er jeg sikker på. En liter væske gir deg god til å filosofere. En liter væske kan ikke komme ut i ett. En liter væske tar tid. Tid til å tenke, tid til å kjenne etter. Hva er det som stikker så bak der? Og den sakte erkjennelsen av at du har satt deg i et brenneslekratt. 

Bok: Reisen til Bella Coola

Eg er ekspert på å trykke på "lagre" i staden for "publiser" på bloggen eller "send" på eposten. Då eg tidlegare i dag svinsa forbi bokhylla, kom eg til å tenke på kva han mannen eigentleg sa i artikkelen om Bella Coola. Eg visste eg hadde funne referansen i innlegget om boka til Kari Nygaard. Men den låg ikkje på bloggen. Fordi eg hadde trykka på feil plass. Så her kjem eit innlegg som altså skulle vore publisert i mai. Kan eg skulde på å vere sørlending? Vi er jo ikkje alltid kjent for å vere så kjappe av oss..

Biletet har eg frimodig stole frå Aschehoug sine nettsider. 

Eg blei sengeliggande i byrjinga av mai. Etter nokre dagar med næringsopptak på minussida orka eg ikkje eingong sjå film. Men å ligge under dyna var keisamt, og ingenting skjedde på facebook (det gjer jo aldri det når ein er sjuk! Muligens fordi ein er inne ca kvart 2. minutt?). Eg treiv til meg ei bok frå nattbordet. Timane berre forsvann. 

Heile livet har eg hatt Den store Amerikareisa framme i pannebrasken. Det er vel umogleg å ha opphav frå Lista utan at Amerika har vore ein del av livet. Mine oldeforeldre på morssida hadde ikkje overlevd om det ikkje hadde vore for Amerika. Mine oldeforeldre på farssida hadde aldri fått lov til å gifte seg om det ikkje hadde vore for at oldefar hadde vore "over there". (Dei to forelska hadde vel heller aldri møttes om dei hadde blitt verandre i Noreg, strengt tatt..). Slekta mi hadde med andre ord ikkje vore til om det ikkje hadde vore for amerikabåten. Men samstundes har eg eit litt anstrengt forhold til amerikareisene i litteraturen. Kanskje er det fordi det Amerika dei skildrar er eit ganske annleis Amerika enn det som har vore ein del av min familie si kollektive (Brooklyn-) fortelling? Derfor var det med ei viss skepsis eg gjøyv laus på Kari Nygaards "Reisen til Bella Coola".

Amerikabåten SS Majestic fraktar i 1892 med seg tre (fiktive) personar som har tre ulike grunnar for å forlate, og kanskje til og med rømme frå, sine norske røter. Hovudpersonen Ingrid og ektemannen Esten forlet Østerdalen i von om eit betre liv. Ingrid ber ei stor sorg, og om Esten eigentleg deler denne, skjuler han ho i arbeidet sitt. På båten over blir Esten så sjøsjuk at han må halde seg i kahytten heile turen. Den meir sjøsterke Ingrid får derfor høve til å utforske det mini-samfunnet Amerikabåten er heilt for seg sjølv. Slik har det seg at ho møter prestesonen Andreas frå Stavanger. I Estens ufrivillige fråver veks det fram eit sterkt vennskap mellom den skuleflinke innlandsjenta og akademikarmannen frå strandkanten, og mellom linene forstår vi at dette kanskje er noko meir enn "berre" vennskap. Både Ingrid og Andreas rømmer frå stor sorg, og på kvart sitt vis har sorgene deira eit skamfullt element ved seg, og sjølv om dette er uuttalt, forsterker det banda mellom dei. Men dei kjem frå to ulike verder, og ho er gift. Når båten klapper til kai på Ellis Island, må dei også seie farvel til kvarandre. 

Andreas, som har vakse opp i borgarskapets stillesittande tilvere, får eit røynddomssjokk når han må finne på noko å brødfø seg med. Han dreg til Chicagos slaktehallar for å jobbe av seg sorga. Esten og Ingrid reiser til Minnesota, til Esten sin onkel og familien hans. Esten jobber minst like hardt som heime, i god lutheransk and. Ingrid klarer derimot ikkje heilt å tilpasse seg hustrurollen som det blir forventa at ho skal fylle. Etterkvart klarer ho å overtale sterke krefter om at ho kan få andre oppgåver i området enn berre å vere gardskjerring. Det er duka for skandale.

Tittelen på boka er eit klart hint om at Ingrid og Esten skal vidare. Til kanadiske Bella Coola, som i 1890-åra blei busett av ei gruppe norske lutheranarar. Den spanande historia til kolonien kan du lese her. Nygård bruker Bella Coola som eit slags "forjettede land", der Esten og Ingrid skal skape eit nytt liv, og sjølv rydde seg grunn i karrig jord. Men det går vel ikkje heilt som planlagt..

Reisen til  Bella Coola er ei vakker bok, men ho er langdryg. Dette er ikkje boka for deg som treng spenning på kvar tredje side, for det hender at det går langt mellom hendingene her. Og plottet i boka er kanskje ein smule for forutseibart - eg kjende meg ganske sikker på korleis det kom til å ende allereie etter ti sider. 

Innimellom framstår boka som ein transportetappe, og slutten tyder på at dette kanskje er meint å vere første bok i ein serie. Eg vonar at det stemmer, for eg kjenner eg gler meg til ei bok til. Og har eit lønnleg håp om at det kanskje er litt mindre "pause" i den. 

Takk til Aschehoug for fint meldeeksemplar!

Bok: Jo fortere jeg går, jo mindre er jeg

Eg liker Earth Hour. Eg skryt til og med av å ha bidratt til å snikinnføre det før tida, for det gjorde vi faktisk i eit kolletiv eg budde i etter å ha høyrt om det frå Australia. Eg tilhøyrer også den delen av folket som meiner det er juks å sitte med datamaskinen på batteri under Earth Hour. For to år sidan erklærte eg til og med at Earth Hour overgjekk 17. mai som min yndlingsdag -  (lenge til eksamen,) levande lys, god middag  og gode venner er ein uslåeleg kombo. Kven treng elektrisitet då?

I år, derimot, var det bare meg, ei gigantisk rettebunke på pcen, ein passe varm hybel, eit ullpledd, 13 t-lys, to kubbelys. Middagen var oppeten, venner og bekjente reist på påskeferie, og eg ikkje reist på feire til familien ennå. Kva skulle eg ta meg til? Jo, eg treiv ei tilfeldig bok frå bunka av bøker eg hadde tenkt å lese om høvet baud seg. 

Det er noko poetisk over at eg i mi einsemd treiv den vakraste boka om einsemd eg nokon gong har lese. Eg kunne nå ha sagt noko vakkert om korleis einsemda mi ikkje var til å halde ut, og korleis det å få ta del i hovudperson Matheas einsemd var det einaste som heldt meg oppe. Men det ville vore blank løgn. Eg treiv boka fordi ho var så lita at eg kanskje ville klare å lese ho ut før kvelden var omme, slik at eg hadde ei unnskuldning mindre til å unngå å rette elevtekstar dagen etter. Då eg var komen halvvegs tok eg meg sjølv i å lese ekstra seint, i å medvite hale ut tida. For det å lese ut boka ville vere det same som å måtte forlate Matheas vakre, einsame univers.

 (Biletet har eg frimodig rappa frå Oktober.no i von om å bli tilgitt fordi dette strengt 

tatt er ein slags reklame, og det utan at dei har betalt eller bestukke meg eller noko anna)

Kjersti Annesdatter Skomsvold har skrive ei vakker og morsom bok om ei lita dame som aller helst vil gå i eitt med tapetet. Ho er bokstaveleg tala heilt utan nettverk, og ho veit heilt enkelt ikkje korleis ho skal forholde seg til andre mennesket. Ektemaken Epsilon er det einaste mennesket ho har kunne forholde seg til, og vi aner snart at han muligens ikkje er til lenger, sjølv om ho fortset å omtale han i presens. Livet hennar består av pikekyss, rundstykker, syltetøy, ørevarmer-strikking og venting. Ufattelege mengder venting, og aller mest på at Epsilon skal bli ferdig på jobben i Statistisk Sentralbyrå. For ikkje å snakke om at han skal bli pensjonist, så dei kan vere i lag heile tida. Då han endeleg blir pensjonist, går det galt. 

Mathea har aldri heilt skjønt korleis ho skal forholde seg til andre menneske. Ho forstår dei ikkje, og det er særdeles gjensidig. Gradvis forstår vi lesarar kvifor, og etterkvart som det blir avdekt, er det ikkje lett å vite kven ein skal vere forståingsfull andsynes. For ho har aldri lært sosiale kodar og denslags, korkje heime, i skulen eller seinare i livet. Epsilon har vore den einaste ho har forstått seg på, og han har forstått ho.

Matheas univers er området rundt Lutvann. Det er vannet, det er området rundt, det er boligblokkene der. Derfor er det også i dette området ho gjer sine forsøk på å bli sett. Av naboane. Av dei på butikken. Av dei på eldresenteret. Ho baker rundstykker og pikekyss i stor skala for å servere på borettslagsdugnaden, vel vitande om at ho ikkje treng å vere med. Men korleis skal ho gå fram for å servere det? Ho kjøper syltetøy på glass, men får ikkje opp lokket. Korleis skal ho formulere seg for å få svensken bak disken til å opne glasset før ho forlet butikken? Ho drister seg på eldrekveld på senteret, og sjølv der det skal vere koseleg for alle går ho att med tapetet. Ho tulleringer til opplysninga i håp om at dei fører statistikk over kven som er dei mest populære å få opplyst nummeret til. Ho lager seg ein tidskapsel, bare for å vise at ho har eksistert. Ho hiv seg til og med på ei småkriminell karriere - alt i håp om å bli lagt merke til.

Skomsvold kunne ha skrive ei grusom bok om einsemd. I staden har ho skrive ei morsom, var og fin bok om ei dame som eigentleg er ganske tøff, men som aldri heilt har skjønt korleis ho skal få vist akkurat det til seg sjølv eller andre. Les boka, du vil ikkje angre. (Nesten-rim!) For, som Mathea vile sagt det: "Sannsynligheten for  at det skulle skje må være mindre enn Ɛ, dersom Ɛ er en mikroskopisk liten mengde".

Mathea fortener minneord. Eg gjer Goethes ord til mine, og lysar fred om hennar litterære minne med orda

Warte nur, balde
Ruhest Du auch.

Bok: Mamma er en countrysang

Denne hausten har eg vore i eit forhold som Facebook ville kategorisert som "complicated". Den andre delen av forholdet er Cathrine Evelids "Mamma er en countrysang". Boka kom postboren frå Aschehoug (i von om at eg ville lese ho ut og melde ho). Eg har lese litt og lagt boka frå meg fordi eg og boka liksom ikkje forstår kvarandre. Men så går det ei stund, så kjenner eg at boka har noko som gjer ho verd å vende tilbake til. Noko dreg meg tilbake, heilt til eg går lei igjen. Så er det pause og på'an igjen. Som eit slikt forhold du ikkje vil vere i, men heller ikkje gje slipp på.

Men nå er det slutt. I utgangspunktet, i alle fall. Siste ord er lese, og figurane frå Havnegata i Stavanger har spelt sin siste countrysong for meg. Skjønt, har dei det? Fakta: hovudpersonane fortset å kverne i bakhovudet mitt.

Eg veit ikkje kva det er som gjer at eg krangler sånn med boka. Eg kan ikkje seie om det er handlinga, språket eller fortellerstilen. Tilsvarande veit eg ikkje heilt kva som driv meg tilbake til ho igjen. Men det er noko der...

Evelids debutroman handlar om Gry, Terje og Stig. Gry vaks opp i eit pietistisk miljø på Sør-Jæren, men har brote ut av det. Men ho strevar med å finne sin plass i familien, og i livet. Draumen er å bli oppdaga, bli kjent. Terje er sambuaren hennar, countryelskar og nordsjødykkar. Han er i sambuaren og sonen sitt bilete mannen med stor M. Dumdristigheita hans gjer at han ikkje alltid kan vere det. Stig, sonen, elsker foreldra sine utan atterhald, og blir drive inn i ei vaksenverd han ikkje heilt forstår.

Evelid har vald å skildre verda gjennom auga til Stig. Og mykje av det Stig ser og høyrer, er ting han ikkje sjølv forstår eller evner å pusle saman til eit bilete. Heldigvis, får ein nesten seie. For den vaksenverda Stig tek del i, inneheld mykje ein liten gut ikkje skal kunne forstå.

Eg trur at noko av grunnen til mitt elsk-hat-forhold til denne boka, er at eg blir frustrert over alt det den stakkars Stig må sette i system sjølv. For under den ganske perfekte overflata er det tidvis råte. Sambuarparet slit, både seg imellom og kvar for seg, og Stig aner dette, men forstår det (naturleg nok) ikkje. Guten må stadig vere med mor på jobb på den lokale kafeen. Kvinnene på kjøkkenet har utvikla eit ganske direkte språk, og problemet er at Stig nå forstår ein del meir enn dei nok skjønner at han gjer.

Stig har ein velutvikla fantasi, og i møte med foreldras stundom manglande forståing for kva som egner seg for barn og ikkje, bidreg dei delane av voksenverda som han ikkje forstår til å gjere verda enda skumlare enn ho burde vore. Fakta: Star Tour er ein skummel plass. Antakeleg er det eit monster der, for på bileta er det fine strender, store basseng - og ingen folk. (Kven sender frivillig foreldra sine der?)

Eg har vore så frustrert over dette universet at eg har hatt lyst til å kaste boka i veggen - for sekunder seinare å ville gjere det godt igjen gjennom å stryke boka forsiktig langs bokryggen. Eg har aldri opplevd noko liknande. Men eg trur, innerst inne, at det er eit godt teikn. 

Då eg hadde lese siste setninga i boka, stirra eg apatisk på den kvite sistesida i eit minutt. Var det ikkje meir? Var det slutt nå?! DET er eit særs godt teikn, for den som måtte lure.

Er du ute i siste liten med ein julepresang til ein lesehest, er det bare å smile pent og seie at du vil ha "Mamma er en countrysang". Skulle mottakaren havne i eit tilsvarande av-og-på-forhold til boka som eg har hatt, har vedkommande heilt sikkert bare godt av det. Og ei god leseoppleving har vi jo alltid godt av.

Bok: Feit

Bokhylla mi lokker aldri så sterkt som når eg har andre ting eg berre må gjere. For ei tid tilbake skulle eg ta ein liten pause frå norskstilrettinga. Bare ein 10-minutter. Og i staden for å fortsette på ei av dei fire bøkene eg held på med, byrja eg kikke litt i Kristian Fjellangers "Feit. Mitt liv som tjukkas". La meg ned på sofaen. Skulle jo bare bla litt i boka... Då boka var utlese halvannen tima seinare forstod eg ikkje heilt kor tida var blitt av. Eg var framleis i det litt vonde hjørnet på den kalde sofaen, og framleis spelte Casa Maurilo på repeat frå maskinen i eine hjørnet av stova. Men boka i armane mine var utlese, og der fine dagslyset som hadde vore på utsida av stoveglasa var blitt betrakteleg mørkare. Dei ti minutta var mangedobla. 

 

(Biletet har eg frimodig stole frå forlaget Manifest sine nettsider)

Eg drister meg til å påstå at Kristian Fjellanger har skrive ei av dei viktigaste sakprosabøkene i Noreg på denne sida av 2000. Han skriv om tema som har vore lite diskutert: menn og kropp, fedmedebatten sett med dei overvektiges eigne auger og samanhengen mellom sjølvbilete og utsjånad, og han gjer det på ein måte som gjer at ein kjenner på eit stort kjensleregister medan ein les. Han er ekkelt sjølvkritisk mot sin eigen (gamle) kropp, han er hysterisk morosam, har ein sterk samfunnsbrodd og tvinger fram tårene i augekroken - og alt i same setning. "Feit" er ei blanding av ei slags oppsummerande dagbok, intervju med samfunnstoppar og samling av brevvekslinger, og alt med eit sjarmerande, tildels lattermildt gravalvor.

Då eg lukka att boka var det med ei god-vond kjensle. God, fordi han skildrer korleis han gjekk ned i vekt (i all hemmeligheit) på ein morosam måte. Vond, fordi han skildrer sitt eige sjølvbilete og sine eigne førestillinger på ein måte som er så sjølvkritisk at det riv i augene.

Eg skal ikkje skryte på meg å kjenne Kristian. Men vi har nå svinsa rundt i dei same krinsane, så eg har møtt han ved fleire høve. Eg er ein av dei som ikkje forstod at det var same karen som stod framfor meg då eg traff han att i "halv" utgåve (men til mitt forsvar: han hadde ein annan organisasjonshatt på då eg traff han den "nye" utgåven for første gong...). Og det slo meg brått etter å ha lese ut boka at det eg hugser aller best frå dei første gongene eg traff han (medan han altså var 140 kilo), var at eg og ein kompis diskuterte kor sjarmerande og kjekk han var. Det sa vi sjølvsagt aldri til han, vi kjende han jo ikkje. Når det heile slo meg så sterkt, er det fordi han i boka skildrer korleis han såg seg sjølv. Som ein tjukkas med mindre verdi, og som ein utsjånadsmessig lite kjekk fyr. Biletet hans av korleis han trudde verda såg på han, gjer vondt til hjarterota, og eg lurer på om det kunne ha endra noko som helst om vi hadde sagt det vi meinte. Skjønt, ut frå kva han skriv, er eg ikkje sikker på om han hadde trudd oss.


Boka er god, men særs utfordrande. Eg ler, græt litt, smiler, nikker samtykkande og blir inspirert når det passer seg. Men herregud, så godt eg har av det. Av å røskes ut av komfortsona på den måten Kristian Fjellanger klarer å gjere. Boka burde vere eit must for alle som jobber i sportsbutikk. Og for alle som driv eit treningssenter. Og for alle som nokon gong har uttalt seg om spisevanar. Og for alle som nokon gong har prata bak ryggen på nokon med høgare BMI enn dei sjølv. Og for alle andre, eigentleg.

Bok: En norsk spion

Før eg skriv noko meir, bør eg seie at eg har fått boka eg nå skal skrive nokre liner om heilt gratis. Aschehoug sende meg eit lesereksemplar, og vonar at eg ville finne boka så interessant at eg gadd å bruke tid og plass på å skrive om ho. Dette seier eg sjølvsagt fordi at du, som eit opplyst menneske, fortener å vite om det. Forlaget dikterer ikkje kva eg meiner om boka, akkurat.

I krim - og spionsjangeren forventer eg alltid eit plott like føreseieleg som ei hollywoodsk romantisk komedie. Og til liks med når eg benker meg ned for å sjå hollywoodsk romantisk komedie, er det for å bli underholdt og for å få det eg forventer, at eg blar opp ein krim. Eg tek for gitt at eg halvvegs i teksten kan tippe meg til hovudplottet, og eg skal innrømme at eg blir litt småirritert om det mot formodning skulle vere slik at forfattaren tek nokre oppskriftsmessige vriar. Såleis burde eg vore litt sur på Aslak Nore, men eg får det ikkje til. Til det var boka rett og slett for god.

"En norsk spion" er fortellinga om dei som ikkje finst.  Om etterretningsoffiserane som offisielt ikkje finst, og som såleis ikkje kan rekne med å få oppbacking frå heimlandet om noko går gale. Eit slikt lag er i det boka tek til ein tur innom Dubai for å hente ein iransk offiser som vil bytte informasjon om ein planlagt aksjon mot norske interesser i Afghanistan mot opphold for seg og sin familie i Noreg. Dei får dei informasjonane dei er på jakt etter, men før dei får frakta mannen og familien i sikkerheit, skjer det som ikkje skulle skje: mannen blir funne drepen på hotellrommet på det "trygge" hotellet sitt. To av dei norske etterretningsoffiserane kjem først til åstaden, og dei rekner med at dei blir skulda for drapet. I von om å kunne bidra til å stoppe aksjonen, kaster dei seg på flyet til Kabul - trass i strenge ordre om å bli i Dubai. Det blir starten på ei lang og farefull ferd gjennom ørken, Talibanrørsle, opprør, fjellmassiv, doplanging og støvete gater. På kryss og tvers gjennom Afghanistan. Med eitt mål for auget: å sikre norske interesser - å forhindre ein aksjon. Dei resterande i teamet kjem etter, og har rett og slett bare måtte erkjenne at åstaden er flytta som følge av at spionane ikkje følger ordre.

Boka skildres gjennom auga til Petter Wessel. Ein norsk etterretningsoffiser som går undercover som journalist, og som på ulike vis prøver å leve opp til namnet sitt. Makkeren hans, Kåre Svalastoga (også han har namnet til ein kjend person, utan at eg skal påstå at det er medvite frå Nores side), gir seg ut for å vere fotograf. Saman skriv dei ei bok om landet, og om nokon spør, kan dei jamvel syne fram ei bok på norsk der smussomslaget (men ikkje sjølve boka) kan bevise at dei har arbeidd med likande prosjekt tidlegare. Men kan dei stole på kvarandre? På sine sjefar? På sine informantar? På seg sjølv?

Nore har skrive ei bok som ikkje berre er ei god spionhistorie, ho er òg ein sterk innanrikspolitisk kritikk. For kor demokratisk ynskjer eigentleg Noreg at Afghanistan skal bli? Kva er målet med den norske tilstadesveringa i Afghanistan?  Og korleis kan det ha seg at det er den delen av landet som Noreg kontrollerer som er den einaste relativt fredelege av dei regionane utanlandske styresmakter han intervenert i/okkupert?

Hadde eg vore Nores redaktør, hadde han fått melding om å plassere eit stort raudt kryss over den einaste sexscenen i boka - relasjonen mellom dei det gjeld var mykje meir spanande mens det berre var eit ant begjær.. Men om DET er det einaste negative ein har å seie om ei bok, ja, då kan ein jammen ikkje klage!

Og sidan julemarsipan, julebrus, kakemenn og julehefter allereie er å finne i butikkane, er det fristande å komme med ein spådom: er du glad i krim, skal du smile breitt når du ser denne ligge under eit juletre nær deg. Eller du kan spinge til butikken før den tid og sørge for at ditt ferdiglese eksemplar kan lesast av andre når første juledagen for alvor blir langdryg...

Faderen. Far? Djiiiises! (Ei bokmålsk erkjenning)

Eg har skrive nynorsk i 11 år, sånn til kvardags. Eg tenker sjeldan over at eg gjer det, sjølv om eg veit at eg er meir medviten skriftsspråket mitt no enn det eg var då eg skreiv bokmål til kvardags. Det er ikkje fordi eg er så medviten korleis eg skriv. Eg var mykje flinkare til å passe på både presensformer og endingar då eg lærte meg å meistre språket enn det eg er nå - då gadd eg jo kontrollere kvart eit ord. Nå kontrollerer eg kvart jubelår og tek skrivinga på autopilot. Med vekslande endings-hell. For å seie det litt flåsete: eg kan bøyingsreglane, eg bruker dei bare ikkje alltid.Men det var ikkje mi manglande rettskriving som var grunnen til kriblinga i bloggefingrane mine. Det var erfaringa og erkjenninga eg gjorde her om dagen. Eg ER ikkje fullt ut nynorsking. Det er framleis ein del av meg som er bokmålsbrukar. 

Eg har ikkje eit religiøst språk på nynorsk.

Eg bidreg sterkt til den statistikken som fortel at store delar av medlemsmassen i Den norske kyrkja ikkje er kyrkja på ein vanleg søndag. Rett nok stikk eg innom litt oftare enn gjennomsnittet. Gode vener i kyrkjelege stillingar og ei tante i det listaske nabohuset som sit i eit sokneråd bidreg godt til slikt. (Sist eg var i kyrkja var det eigentleg aller mest for å studere den fantastiske fest- altertavla som heng i Vanse, for å vere heilt ærleg). Men nesten uansett kva for ein kyrkjebenk eg har fått tresmak i fua av å sitte på, har kyrkjespråket vore bokmål. Og då eg for nokre dagar sidan skulle undervise om korleis kristendommen si oppfatning av treeininga er, måtte eg rett og slett erkjenne at mitt religiøse språk (i den grad eg kan seiast å ha det) er bokmål. Faderen, sønnen og den hellige ånd. Skaperen, frelseren og livgiveren.

Ein Kristusfigur av eit slag som også harmonerer dårleg med mitt religiøse språk, men som eg tykkjer er veldig fin. Traff han i Mtwara, Tanzania, der han vaktar i ganga på anlegget til eit luthersk senter som vi hadde samling på då eg var der.

 

"Faderen? Far? Faren? Djiiiiises!". Slik trur eg røysta inni meg ropte medan eg rota fram forsøk på forklaringar. At læreboka eg har er på bokmål, gjorde ikkje saka betre. Så eg enda opp med å skrive bokmål på tavla den timen. Greitt å sørge for at bokmålselevane faktisk også får møte språket sitt, sjølv om dei utgjer minoriteten.

Men det heile kom eigentleg av at eg var språklaus. Eg hugsa vagt noko om Anden. (Det lo vi av ein heil kveld på konfirmasjonsleir på Hovden. Vi blei pålagt å stikke innom kapellet ein kveld, og der var gudstenesta på nynorsk. Vi kniste skikkeleg då presten sa noko om at "anden kom over dei"). Sønnen = Sonen. Så det var ikkje det vanskelege. Men denne faderen?!

Eg gjekk i bokmål-til-nynorskfella. Eg antok at det var vanskelegare enn det var. For dei fleste nynorsk-brukande kristne heiter denne delen av treeininga faktisk Faderen. I moderne nynorskomsetjing (2011-utgåva) heiter det Far. "Vår Far i himmelen. Lat namnet ditt helgast...". (Som for så vidt er det same som det heiter på moderne bokmål (2011-utgåva). "Vår Far i himmelen! La navnet ditt helliges.". No more Fader og helligholding.) Men eg kjenner at eg nok har ein veg att før "Og lat oss ikkje koma i freisting,  men frels oss frå det vonde" blir eit språk som kjennes som "mitt"..

Du veit du har postkortdilla når...

...dette er motivet på putene i sofaen..

...dette er forkle og grytekluter tilgjengeleg...

..og dette bildet, som står i bokhylla, har din gamle adresse bakpå.

Heia postcrossing, seier eg berre. 

Bok: Nærmere høst

Før eg skriv noko meir, bør eg seie at eg har fått boka eg nå skal skrive nokre liner om heilt gratis. Aschehoug sende meg eit lesereksemplar, og vonar at eg ville finne boka så interessant at eg gadd å bruke tid og plass på å skrive om ho. Dette seier eg sjølvsagt fordi at du, som eit opplyst menneske, fortener å vite om det. Forlaget dikterer ikkje kva eg meiner om boka, akkurat. 

For ei veke sidan kom det ein epost i innboksen min. Vil du lese denne boka, spurte han, og presenterte teksten frå vaskeseddelen til debutanten Marianne Kaurin si bok "Nærmere høst":  "I en bygård på Grünerløkka sitter Sonja og venter på søsteren Ilse. Hun skule ha vært hjemme for lenge siden. Ute faller årets første snø. Plutselig banker det på døren. Utenfor står tre politimenn. Året er 1942. "Nærmere høst" er en roman om å håpe og om å miste - om små tilfeldigheter og store drømmer."

Kanskje var det fordi eg fekk eposten medan eg sat og redigerte ei oversikt over bøker om krig og konflikt som var egna til 9.-klassingar, kanskje var det teksten i seg sjølv. Men teksten greip meg så sterkt at eg kjende at denne boka var ei eg bare MÅTTE lese. Boka kom på torsdag. Helga blei tilbrakt på kurs. Men merkeleg nok var boka ferdiglese før eg var heime på søndag. Og boka greip meg like godt som førehandsomtalen.

Det finst bøker som klarer å formidle det såre og det vare på måter som gjer at ein faktisk kjenner seg som eit litt betre og meir opplyst menneske etter å ha lese dei, sjølv om historia som blir skildra er grusom. Ungdomsboka "Nærmere høst" er ei slik bok.

Historia går føre seg hausten og vinteren 1942. I Biermanns gate 10 på Grünerløkka i Oslo bur familien Stern. Tre døtre, ein skredderfar og ei heimeverande mor. I naboleiligheita bur Hermann Rød, som har invitert med seg den mellomste Stern-datra (ho med dei pene øyrene) på kino i det historia tek til. 

Sjølv om krigen herjar og legg begrensingar på kvardagen, lev familien Stern og dei andre i bygården på Grünerløkka tilsynelatande normalt. Rett nok er far i huset på jobb i familiebedrifta ein time før døtrene. Rett nok jobber eldstejenta mykje overtid. Men kvardagen fortsett, sjølv om restriksjonene også er der. Og med kvardagen følger også draumen om korleis ting kunne ha vore - anten det inneber eit brot med dei vante rutinene, eit romantisk svermeri eller berre ein draum om å tørre å flykte.

Eg sit, som lesar med nokonlunde grei kjennskap til kva som fann stad under krigen, og aner kva som vil skje med familien. Eg skjønner fort kva naboen driv med. Men Kaurins fortellarstemme er medviten naiv, og like uviten om kva som er i ferd med å skje som det hovudpersonane er. Og det funker. Eg har lyst til å skrike til hovudpersonane, be dei rømme, be dei ta grep. For eg, lesaren i 2012, veit jo kva som skjedde i 1942, og eg skjønner derfor kva det er som er i ferd med å skje. Men viktigast av alt er kanskje at Kaurin får meg til å forstå kvifor det komplett uforståelege faktisk skjer.

Det er to historier frå boka eg ikkje får ut av hjernen. Den første er historia om kva som skjer i etterkant av den forferdelege morgonen i 1942 då Sonja, lillesøstra og mora blir arresterte (og Ilse ikkje er råd å finne). Og det andre er historia om kvifor naboen deira, den trivelege drosjesjåføren, vel å gjere det utilgjevelege, sjølv om han aner kva grusomheiter han er med på. Kaurin skildrar hovudpersonane på ein god måte, og fordi alle historiene blir fortalde i lys av det øyeblikket der handlinga finn stad (og ikkje i lys av den framtida me som lesarar kjenner), klarar ho å skildre eit særs vanskeleg tema utan å bli oversentimental. Denne boka får nok ingen nobelprisnominasjon, men ho klarer noko viktigare: å forklare kvifor nokre menneske valde å risikere liva sine for å hjelpe vilt framande, å forklare korleis snille menneske kunne finne på å begå den verste uretten mot menneske dei kjende, å vise kvifor ikkje alle jødar flykta frå det okkuperte Noreg medan dei framleis hadde sjansen.

Av og til er det lurt å legge ut på langtur på ski utan å ha med kart og kompass, forresten. For om tilfeldigheitene vil det slik, kan det bli eit spørsmål om liv og død.

 ---
Oppdatert, åtte dagar seinare, og med boka framleis kvernande i hovudet (for så god er ho, altså!). Det er fristande å legge til som ellikken: Vær så snill, les boken. Den gjør så vondt, men den er også så vakker at du aldri ville vært den foruten. Akkurat som kjærligheten.

Moderne eventyr

Evjebandet Løvlands allé slapp for nokre veker sidan musikkvideoen til ein singel dei kom ut med i fjor. Songen "Riket i to" er rett og slett historia om korleis livet blir for eventyrkongane som blir sittande aleine på slottet når Askeladden har fått prinsessa og halve kongeriket. På dialekt, sjølvsagt

Eg har hatt sansen for denne songen lenge (og har også lurt den inn i litt undervisning), men videoen har rett og slett løfta songen enda litt. Filmteamet har køyrt Brokke-Suleskar-vegen i eit år, og videoen viser storslått Setesdalsnatur og fine bilete frå fire årstider. Fine folk er her og. 

Sett deg tilbake og nyt!